Phương pháp “đảo thương” của Chu Đơn Khê

28/11/2024

丹溪倒倉法

Trong bộ phim truyền hình Nàng Dae Jang Geum, một bộ phim cổ trang Hàn Quốc nổi tiếng, có một tình tiết đáng chú ý: Jang Geum đã sử dụng phương pháp “đảo thương” để chữa khỏi bệnh mãn tính của con trai quan Hộ Phán. Con trai ông, từ năm bảy tuổi, không thể ăn uống bình thường. Jang Geum cho rằng nguyên nhân là do ăn uống không đúng cách, vì thế cô quyết định sử dụng phương pháp “đảo thương” để chữa trị.

Cái gọi là “đảo thương” ví dạ dày và ruột của con người như một kho lương thực. Bằng cách sử dụng nước cốt thịt bò để gây nôn, các chất cặn bã và tạp chất tích tụ trong dạ dày và ruột sẽ được làm sạch. Khi “kho lương” được dọn sạch, bệnh sẽ khỏi. Phương pháp cụ thể là làm thịt một con bò vàng béo, loại bỏ gân và màng ở phần thịt bốn chân và trước lưng, cắt thịt thành từng miếng nhỏ cỡ hạt dẻ, cho vào nồi lớn ninh. Sau đó, bệnh nhân uống nước súp này để gây nôn.

Tưởng chừng câu chuyện hư cấu của phim, nhưng thực ra là một phương pháp kinh điển của Đông y. Chính trong tác phẩm Dược phẩm vựng yếu, Hải Thượng Lãn Ông của Việt Nam cũng có giới thiệu về phương pháp chữa bệnh này, gọi là Phép đảo thương của Chu Đơn Khê (丹溪倒倉法) như sau:

“Bài tựa sách Đơn Khê nói: Bò là loài súc vật thuộc hành thổ, vàng là màu sắc của hành thổ, đem phối với quẻ Kiền cho mạnh, nên dùng bò đực, thịt là thuốc của dạ dày, chất dịch là vật vô hình, cho nên từ trường vị mà ngấm ra đến cơ phu lỗ chân lông không chỗ nào là chẳng vào.

Chữa chứng đờm đình huyết tích, kết thành keo ở trường vị, chỗ vốn quanh co mỏng mảnh, phát ra chứng than hoán (chân tay bại liệt), lao trái, cổ trướng, cách ế (chứng nghẹn); dùng thuốc hàn thuốc tán không thể vào tới, dùng phương pháp này lấy tả làm bổ, mượn bổ để công trục, tới vào chỗ quanh co khúc chiết như nước lụt dâng trào, vật cũ nát sẽ thuận dòng mà trôi xuống, cho nên bệnh trầm kha đều khỏi cả. Phép ấy được dị nhân người Tây vực truyền thụ. [Bản dịch Hải Thượng Y tông tâm lĩnh, NXB Y học Hà Nội dịch “Tây vực dị nhân” là người phương Tây, khiến nhiều người lầm tưởng đó là người Tây phương hay còn gọi Tây dương, chỉ các cha cố Châu Âu sang truyền đạo ở nước ta. Do nghi ngờ, chúng tôi đã khảo sát bản gốc chữ Hán ghi rõ là Tây vực, tức là vùng Tân Cương ngày nay. P.C.T]. Phương pháp này rất có công tái tạo, thật là phép hay lạ, tuổi trung niên về sau hãy làm một vài lần củng có thể giúp cho trừ bệnh, tăng tuổi thọ. Bởi vì dùng thịt bò bổ trung khí, không phải như thuốc thổ hạ làm tổn thương đến người”.

Cách làm: Dùng thịt bò đực lông vàng 20 cân, cắt bỏ gân và bạc nhạc nấu với nước giữa dòng sông cho nhừ, bỏ bã lắng lấy nước trong, cô lại như màu sác hổ phách. Người bệnh trước hết phải tuyệt dục, nhịn ăn 1 bữa cơm tối, sáng sớm bụng trống, ngồi trong nhà kín thoáng hơi mà không lộng gió, lấy 1 chén nước trên mà uống một lát lại uống thêm, uống đến được vài chục chén, mình mẩy thấy đau, mùa rét thì làm cho ấm, nếu bệnh ở trên thời thổ ra, bệnh ở dưới thời đi ngoài được, bệnh ở giữa thời cả thổ cả đi ngoài, đi ngoài rồi thì khát, hẵng lấy nước tiểu của tự mình đái ra uống độ vài bát để rửa cặn bã còn lại, đói mệt thì trước hết hãy cho húp nước gạo rang hai ngày mới cho ăn cháo loãng, rồi cho ăn cháo đặc, cơm nhão, chăm sóc 1 tháng thời bệnh trầm kha đó nhất định sẽ an ổn, phải cấm tuyệt phòng sự 6 tháng, cấm thịt bò 5 năm”.

Theo tra cứu của chúng tôi thì phương pháp nói trên Lãn Ông đã dẫn lại từ sách Cách Trí Dư Luận của một trong Tứ đại danh y đời Kim, Nguyên Trung Quốc là Chu Đan Khê (1281-1358).

Chu Đan Khê cho rằng: “Ngũ vị nhập khẩu, tức vào dạ dày, lưu độc không tản, tích tụ lâu ngày, gây tổn thương khí hòa, sinh ra trăm bệnh”. Ông còn viết: “Dạ dày là nơi chứa lương thực, được gọi là kho lẫm, tích trữ thức ăn như một căn phòng đầy lúa. Đảo nghĩa là thuận, là loại bỏ cái cũ, tẩy sạch và làm mới.”

Chu Đan Khê khẳng định phương pháp này chữa được các chứng như bại liệt, hư lao, trùng độc, phong cùi (治瘫、痨、蛊、癞诸证).

Theo lý luận của Đông y, Dạ dày có vai trò thông suốt của lục phủ. Trong y học cổ truyền, dạ dày được gọi là “thương lẫm chi quan” (kho lương thực), là một trong sáu phủ. Dạ dày cần được thông suốt để không có bệnh, và các phủ khác cũng cần duy trì thông thoáng tương tự. Lý luận “Lục phủ dĩ thông vi dụng” từ thực tiễn lâm sàng rộng lớn đã trở thành kim chỉ nam quan trọng trong điều trị và bảo vệ sức khỏe.

Đông y phân biệt ngũ tạng và lục phủ có sự khác nhau ở cấu trúc và chức năng sinh lý:

Tạng (臟): có cấu trúc đặc, không chứa vật thể nhìn thấy, lưu giữ tinh khí (gồm các tạng: tâm, can, tỳ, phế, thận).
Phủ (腑): rỗng, chứa thức ăn, nước uống (gồm: ruột non, đởm, dạ dày, ruột già, bàng quang, tam tiêu).

Tạng lưu giữ tinh khí càng đầy thì càng tốt, trong khi phủ cần nhận và chuyển hóa thức ăn, không để tích tụ quá lâu thì càng rỗng càng tốt.

Quan điểm dưỡng sinh và ứng dụng của Đông y cho rằng: “Muốn sống lâu, ruột phải sạch; muốn bất tử, ruột không có cặn bã” (theo Luận Hành của Vương Sung); hoặc: “Sống lâu cần sạch ruột, không già phải thông tiện”(theo Bão Phác Tử của Cát Hồng).

Các phương pháp dưỡng sinh như “đảo thương pháp” thường xuyên giữ ruột thông thoáng để kéo dài tuổi thọ. Trong điều trị, y học cổ truyền sử dụng phương pháp làm sạch ruột cho một số bệnh. Ví dụ, trẻ nhỏ sốt cao kèm táo bón, nếu làm sạch ruột sẽ nhanh hạ nhiệt. Phương pháp “đảo thương” không chỉ mang giá trị chữa bệnh mà còn là một bài học sâu sắc về dưỡng sinh và bảo vệ sức khỏe.

Thực hư phương pháp này như thế nào? Liệu các nhà khoa học hiện nay có nghiên cứu nào chứng minh cho tính hiệu quả của phương pháp trên hay không? Chúng tôi sẽ trở lại đề tài này trong một bài dịch báo cáo khoa học trong một vài ngày tới.

PHAN CÔNG TUẤN tổng hợp