Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Giới thiệu một số Liệu pháp Tự nhiên (phần 2)

02/06/2025

Trong hành trình đồng hành cùng người bệnh và các đồng nghiệp y học cổ truyền, chúng tôi nhận ra một điều: sức khỏe không chỉ nằm ở thân thể, mà còn ở sự cân bằng của tâm hồn và trí tuệ. Từ những trải nghiệm thực tế trong điều trị và hướng dẫn bệnh nhân, chúng tôi đã đề xuất một mô hình chăm sóc sức khỏe tổng thể, gần gũi, dễ thực hành và hiệu quả: Liệu pháp 5T.

Đây không phải là một phác đồ cứng nhắc, cũng không phải là bài thuốc “thần kỳ” nào đó. Liệu pháp 5T là sự tổng hợp của những thực hành đơn giản, quen thuộc trong đời sống – nhưng khi được thực hiện đúng cách và đều đặn, lại mang đến hiệu quả bền vững cho sức khỏe thể chất và tinh thần.

Bài viết “Giới thiệu một số liệu pháp tự nhiên” trước đây đã giới thiệu 3 T đầu tiên, nay xin bổ sung 2 T còn lại cho hoàn chỉnh tài liệu.

T4. THƯ GIÃN LIỆU PHÁP: Nghệ thuật chữa lành tâm hồn

Có lẽ ai trong chúng ta cũng đã từng trải qua cảm giác mệt mỏi đến mức chỉ muốn buông xuôi tất cả – vì áp lực công việc, lo toan cuộc sống, hay đơn giản chỉ vì những điều nhỏ nhặt tích tụ theo thời gian. Và trong những khoảnh khắc như vậy, có bao giờ bạn tự hỏi: “Làm sao để hồi phục lại chính mình?” Chúng tôi gọi câu trả lời đó là: Thư giãn liệu pháp – một trong năm liệu pháp 5T mà chúng tôi đang cùng nhau chia sẻ.

Thư giãn – không chỉ là nghỉ ngơi

Trong suy nghĩ của nhiều người, “thư giãn” đồng nghĩa với việc… nằm dài ra và không làm gì cả. Nhưng với chúng tôi, thư giãn không phải là sự lười biếng, mà là một trạng thái chủ động phục hồi tinh thần và thể chất. Và khi biết cách thư giãn đúng nghĩa, bạn sẽ thấy mình không chỉ bớt căng thẳng mà còn thêm năng lượng để sống, để làm việc và để yêu thương.

Thư giãn liệu pháp – hay còn gọi là trị liệu thư giãn – là quá trình dùng các phương tiện nghệ thuật, cảm xúc và sáng tạo để xoa dịu nội tâm, thả lỏng thân thể và chữa lành những tổn thương vô hình.

Âm nhạc – tiếng nói dịu dàng của tâm hồn

Bạn có để ý không, chỉ cần một bản nhạc du dương vang lên, dù là vào buổi sáng sớm tinh mơ hay lúc chập tối đầy mỏi mệt, cũng đủ khiến lòng ta lắng lại? Âm nhạc là một trong những công cụ thư giãn tuyệt vời nhất mà con người từng tạo ra. Nó không chỉ mang tính giải trí, mà còn có khả năng tác động trực tiếp đến hệ thần kinh, giúp điều hòa nhịp tim, ổn định nhịp thở và giảm mức độ lo âu.

Có những ngày buồn, bạn không cần lời khuyên – chỉ cần nghe một bản nhạc quen thuộc, giai điệu ấy sẽ hiểu bạn và cùng bạn đi qua những phút giây u ám nhất.

Kinh nghiệm của riêng tôi, thường chia sẻ lại những status hình ảnh đã đăng trên facebook dưới dạng video clip ngắn có lồng những đoạn nhạc có lời hoặc không lời thích hợp, có thể nghe đi nghe lại nhiều lần, giúp thưu giãn tâm hồn.

Đọc – không chỉ là tiếp nhận tri thức, mà là hành trình trở về chính mình

Thư giãn không có nghĩa là lánh xa cuộc sống, mà là tìm lại những phần bình yên đã từng có trong ta. Và một trong những cách hiệu quả nhất để làm điều đó chính là đọc sách – nhưng không phải đọc để học hay để tích lũy kiến thức, mà là đọc để chữa lành.

Đó có thể là một bài thơ nhẹ nhàng, một truyện ngắn đầy nhân văn, hoặc một cuốn sách gợi nhớ về tuổi thơ… Khi đọc bằng cả trái tim, ta được sống trong thế giới của nhân vật, được lắng nghe những câu chuyện, và đôi khi, chợt nhận ra câu trả lời cho những nỗi niềm mình đang vương vấn.

Viết – một hình thức tự trị liệu đầy màu nhiệm

Nếu bạn chưa từng thử viết nhật ký, hãy bắt đầu hôm nay – không cần viết hay, không cần đúng chính tả, chỉ cần viết thật lòng. Viết là cách đơn giản nhất để trút bỏ những cảm xúc nặng nề, những suy nghĩ lặp đi lặp lại trong đầu, và giúp bạn sắp xếp lại thế giới nội tâm của mình.

Viết giúp bạn nhận diện cảm xúc, gọi tên nỗi buồn, và đôi khi, chính trong lúc viết, bạn sẽ thấy lòng mình nhẹ nhõm như vừa trút bỏ được một tảng đá vô hình mà bạn đã mang trên vai từ lâu.

Không cần viết dài, chỉ cần những đoạn note chú thích  cho một status trên facebook. Tính năng viết ghi chú trên Facebook giúp người dùng có thể thoải mái viết tâm sự, kinh nghiệm,… và chia sẻ đến mọi người. Bạn có thể chèn chữ, hình ảnh, chỉnh sửa định dạng từ hay bố cục ghi chú tùy theo nội dung mà mình viết.

Vẽ – bạn không cần là họa sĩ để được tự do

Nhiều người nghĩ rằng “tôi không biết vẽ”, “tôi không có năng khiếu”, nhưng thật ra vẽ không phải lúc nào cũng để… trưng bày. Vẽ là để cảm nhận, để chơi đùa với màu sắc, để thư giãn tâm trí. Bạn có thể bắt đầu với những nét nguệch ngoạc, tô màu vào một bức tranh mẫu, hay đơn giản là thả tay trên giấy như một đứa trẻ – đó là vẽ để sống, chứ không phải để thi đua.

Trị liệu bằng hội họa (art therapy) đã được ứng dụng ở nhiều quốc gia như một phương pháp giúp cải thiện sức khỏe tinh thần, đặc biệt với những người đang gặp sang chấn, trầm cảm hoặc rối loạn lo âu.

Câu chuyện của họa sĩ Nguyễn Tấn Hiền, từ một bệnh nhân ngồi xe lăn đã được vợ chồng bà Virginia Lockett động viên hướng dẫn học vẽ trở thành thành công là một tấm gương sáng cho nhiều người.

Thêu, đan, may, làm thủ công – chữa lành trong từng đường kim, mũi chỉ

Bạn có nhớ những bà, những mẹ năm xưa thường ngồi bên khung cửa, kiên nhẫn thêu từng bông hoa, đan từng chiếc áo? Những công việc đó không chỉ là để tạo ra sản phẩm hữu ích, mà còn là một cách sống chậm, giúp tâm hồn ổn định và thư giãn.

Ngày nay, nhiều nơi trên thế giới đã “phát hiện” lại sức mạnh của các hoạt động thủ công – gọi là “craft therapy – thủ công trị liệu” – vì chúng giúp người thực hiện bước vào trạng thái tĩnh tâm, giống như thiền.

Hình ảnh “Người đàn bà ngồi may” những chiếc đai tặng người nhà bệnh nhân tại Bệnh viện Y học cổ truyền Đà Nẵng:

Người đàn bà ngồi may

Cho bao người lành lặn

Người đàn bà ngồi may

Như Bồ tát thị hiện

Giữa cõi đời thánh thiện

An lành mùa Giáng sinh !

Người đó chính là Chuyên gia V. Lockett  đã đi vào thơ ca, báo chí, truyền hình… lan tỏa cảm xúc và yêu thương đến vưới mọi người có tác dụng chữa lành không kém những liệu pháp điều trị và phục hồi chức năng.

Tạo một không gian thư giãn riêng cho mình

Không cần phải có điều kiện để đi nghỉ dưỡng, bạn hoàn toàn có thể biến chính căn phòng mình đang sống thành nơi thư giãn. Một góc nhỏ có ánh sáng dịu, mùi tinh dầu yêu thích, vài tấm tranh treo tường nhẹ nhàng, và một chiếc loa nhỏ để bật nhạc thiền – vậy là đủ để bạn có nơi “trú ẩn” mỗi khi lòng không yên.

Nếu chịu khó tham quan, bạn sẽ thấy ngay tại công sở Bệnh viện YHCT Đà Nẵng có rất nhiều góc thư giãn như vậy khắp các khoa phòng, hội quán, y miếu, vườn thuốc, lối đi hành lang, ghế đá dưới những tán cây…

Chữa lành là một hành trình, không phải đích đến

Chúng tôi muốn chia sẻ với bạn Thư giãn liệu pháp không phải để bạn áp dụng một cách máy móc, mà để bạn tìm thấy những điều phù hợp với chính mình. Có người hợp với âm nhạc, có người cần đọc sách, có người lại chỉ cần được ngồi yên ngắm trời mây. Dù là hình thức nào, điều quan trọng nhất vẫn là: bạn cho phép mình được nghỉ ngơi, được thở, và được là chính mình.

Hãy nhớ rằng, cơ thể không phải cỗ máy – và dù bạn là thầy thuốc, người chăm sóc bệnh nhân, hay chính là bệnh nhân đang trong quá trình hồi phục, thì việc học cách thư giãn chính là bước đầu tiên để đi tới chữa lành thật sự.

Chúng tôi mời bạn, ngay hôm nay, hãy chọn một hoạt động thư giãn phù hợp với mình, dành ra 15 phút mỗi ngày để chăm sóc tinh thần, và cảm nhận sự thay đổi kỳ diệu của “nghệ thuật sống chậm”.

Liệu pháp Thư giãn – không hứa giúp bạn hết bệnh ngay lập tức, nhưng sẽ giúp bạn nhẹ lòng, rồi từ đó mạnh mẽ hơn để đi tiếp.

T5. TÂM TRÍ LIỆU PHÁP: Mở rộng tình thương và hiểu biết

Có một lần, trong buổi trò chuyện với các học viên, chúng tôi hỏi: “Nếu có một loại thuốc giúp bạn sống bình an hơn mỗi ngày, bạn có muốn dùng không?” Nhiều người gật đầu ngay lập tức. Rồi chúng tôi cười và nói: “Loại thuốc đó có thật – và nó mang tên Tâm trí liệu pháp.”

Tâm trí liệu pháp không phải là thứ gì quá cao siêu hay xa vời. Đó là hành trình mà mỗi người trong chúng ta đều có thể bắt đầu, “bây giờ và ở đây” ngay trong tâm mình, tại nơi mình đang sống, bằng những việc đơn giản: biết dừng lại, biết nhìn sâu, biết hiểu và thương, thương mình và thương người, thương đời và thương vạn vật chung quanh.

Tâm trí – gốc rễ của bệnh và sự chữa lành

Trong Đông y, thân – tâm – trí được xem là một thể thống nhất. Khi tâm trí bất an, thân thể cũng dễ sinh bệnh. Căng thẳng, buồn giận, lo âu kéo dài sẽ làm rối loạn chức năng của các tạng phủ, từ đó dẫn đến bệnh thật sự. Ngược lại, khi nội tâm được an ổn, dòng năng lượng trong cơ thể cũng trở nên điều hòa, giúp cơ thể tự phục hồi và tăng cường khả năng đề kháng.

Tâm trí liệu pháp chính là phương pháp giúp chuyển hóa gốc rễ bên trong, từ đó hỗ trợ điều trị thân bệnh một cách tự nhiên và sâu sắc. Và điều quan trọng là: ai cũng có thể thực hành, dù bạn là bác sĩ, bệnh nhân, người chăm sóc hay một người bình thường đang tìm kiếm sự bình an.

Thiền – một nghệ thuật sống tỉnh thức

Nhiều người nghe đến “thiền” thì nghĩ ngay đến hình ảnh một vị sư ngồi yên tĩnh trong chùa. Nhưng thật ra, thiền là nghệ thuật sống tỉnh thức trong từng khoảnh khắc, dù là lúc đi, đứng, nằm, ngồi, ăn, uống, hay rửa bát, quét nhà.

Chúng tôi thường chia sẻ với học viên về thiền hành – tức là đi trong chánh niệm. Bước chân chậm rãi, nhẹ nhàng, ý thức về từng bước đi, từng hơi thở. Không cần phải đi đâu xa, bạn có thể thiền hành ngay trong sân nhà, trên hành lang bệnh viện, hay quanh giường bệnh. Nếu như chưa biết, bạn nên tìm đọc tác phẩm “Thiền Hành Yếu Chỉ” chỉ chừng mươi trang sách của Thiền sư Nhất Hạnh, hướng dẫn chi tiết về thiền hành, giúp bạn thực hành chánh niệm trong cuộc sống hàng ngày. Đọc thiền phổ ngắn gọn này, bạn sẽ nắm được bí quyết và thực hành ngay và luôn phương pháp không quá khó này:

“Ý về muôn vạn nẻo

Thiền lộ tâm an nhiên

Từng bước gió mát dậy

Từng bước nở hoa sen.”

Chỉ cần 5–10 phút thiền hành mỗi ngày, bạn sẽ thấy tâm trí mình bớt xao động, bớt căng thẳng. Đó không phải là điều kỳ diệu, mà là quy luật tự nhiên: khi tâm được đưa về giây phút hiện tại, nó sẽ tự lành.

Chánh niệm – chiếc chìa khóa mở cửa bình an

Chánh niệm là khả năng ý thức rõ ràng những gì đang diễn ra trong thân và tâm, mà không phán xét. Khi rửa tay, bạn biết mình đang rửa tay. Khi ăn cơm, bạn thật sự nếm được từng hạt cơm. Khi nghe một người kể chuyện, bạn thật sự lắng nghe, không chen ngang, không nghĩ chuyện khác.

Thực hành chánh niệm giúp chúng ta sống sâu sắc hơn với từng trải nghiệm, và quan trọng hơn cả, giúp ta nhận diện và ôm ấp những cảm xúc tiêu cực đang tồn tại trong lòng. Như khi bạn nhận ra mình đang tức giận, thay vì phản ứng vội vàng, bạn thở vào – thở ra, rồi nói thầm: “Xin chào cơn giận, tôi biết bạn đang có mặt.”

Chính sự nhận diện ấy là bước đầu tiên của sự chữa lành.

Lòng từ bi – năng lượng chuyển hóa

Có một loại năng lượng có thể chuyển hóa cả thân lẫn tâm, đó là tình thương. Nhưng không phải thứ tình thương dễ xúc động rồi mau quên, mà là tình thương có hiểu biết, có khả năng nhìn sâu và không phán xét.

Tâm trí liệu pháp khuyến khích chúng ta nuôi dưỡng lòng từ bi – không chỉ với người khác, mà trước hết là với chính mình. Biết tự chăm sóc, biết tha thứ cho bản thân, biết dịu dàng với những tổn thương cũ – đó là nền tảng của một tâm trí lành mạnh.

Và khi đã biết thương mình rồi, bạn sẽ thấy việc mở lòng với người khác cũng dễ dàng hơn. Đôi khi chỉ là một nụ cười, một ánh mắt, một lời hỏi han – cũng đủ giúp một người đang đau khổ cảm thấy được an ủi.

Nghe pháp thoại – một cách tắm gội tâm hồn

Chúng tôi thường khuyên các học viên: “Nếu cảm thấy lòng mình rối bời, hãy nghe một bài pháp thoại.” Những chia sẻ từ các vị thiền sư, các giảng sư đầy từ bi và trí tuệ – như Thầy Viên Minh, Thầy Nhất Hạnh, thầy Pháp Hòa – chính là những dòng nước mát tưới tẩm mảnh đất tâm hồn.

Có khi chỉ cần nghe một câu, như: “Không có con đường dẫn đến hạnh phúc. Hạnh phúc chính là con đường.” – bạn sẽ thấy lòng mình nhẹ lại, không còn chạy đuổi theo những điều viển vông.

Pháp thoại không chỉ là để học đạo lý, mà là để quay về với chính mình, để nhớ rằng: bạn không cô đơn trong hành trình chuyển hóa khổ đau.

Tâm trí an – thân thể cũng lành

Chúng tôi từng chứng kiến nhiều trường hợp người bệnh của Đơn vị Chăm sóc giảm nhẹ trong Bệnh viện có tiến triển rất tích cực sau khi thực hành thiền định, chánh niệm, và sống yêu thương hơn. Có bệnh nhân bị mất ngủ mãn tính, nhờ ngồi thở và nghe pháp thoại mỗi tối mà ngủ lại được. Có người bị đau mạn tính, sau khi thay đổi cách nhìn về nỗi đau và bắt đầu “nói chuyện” với cơ thể mình, cơn đau dần nhẹ đi.

Không phải kỳ tích, mà là hiệu quả của việc đưa tâm trí trở về với hiện tại, không dính mắc vào quá khứ, không lo sợ tương lai – chỉ đơn giản là chấp nhận, thấu hiểu và yêu thương.

Giám đốc của Bệnh viện chúng tôi đã từng đúc kết liệu pháp 5C trong điều trị bệnh mất ngủ, một bệnh khá phổ biến trong xã hội ngày nay. C đầu tiên đó là Chấp nhận (4 C còn lại dùng thuốc Cao kiện não an thần, Cerebrolysin, Châm cứu,  Cấy chỉ).

Hành trình trở về – ai cũng có thể bắt đầu

Tâm trí liệu pháp không yêu cầu bạn phải theo một tôn giáo nào, không cần ngồi thiền mấy tiếng mỗi ngày, cũng không cần đọc nhiều kinh sách. Bạn chỉ cần bắt đầu bằng một hơi thở chánh niệm, một buổi sáng không cầm điện thoại, một vài phút ngồi yên trước khi đi ngủ, hay một lần tha thứ cho chính mình.

Mỗi hành động nhỏ, mỗi thay đổi nhẹ nhàng như thế – chính là bước chân trở về. Về với sự bình an vốn có, với trái tim ấm áp bên trong, và với khả năng tự chữa lành kỳ diệu mà mỗi người đều sở hữu.

Và chúng tôi tin rằng, một khi bạn đã thực sự bước vào hành trình đó, bạn sẽ không còn tìm kiếm “thuốc chữa” ở đâu xa. Vì tình thương và hiểu biết – chính là liều thuốc quan trọng nhất có ích cho mọi căn bệnh.

Trên đây là một số ý tưởng giới thiệu phần tiếp theo về Liệu pháp 5T, hy vong bước đầu khơi gợi được ít nhiều cảm hứng cho các đồng nghiệp và người bênhh có thể tham khảo nghiên cứu ứng dụng tại nhà và y tế tuyến cơ sở. Mong nhận thêm nhiều câu hỏi và ý kiến thảo luận của mọi người.

Lương y PHAN CÔNG TUẤN