Chuyện nghề Danh y CAO VINH LÂM (kỳ 2)

21/08/2025

(Tiếp theo kỳ trước)

4. Quan tâm đến mất ngủ – Tìm lý truy nguồn

Từ năm 1980, tôi bắt đầu chú ý đến giấc ngủ, tiến hành nghiên cứu y văn Trung y và thực hành điều trị lâm sàng. Năm 1995, tôi và Từ Lăng Vân dựa vào Hoàng Đế Nội Kinh đề xuất học thuyết giấc ngủ của Trung y, được đồng nghiệp công nhận. Năm 1996, chúng tôi xuất bản cuốn “Điều trị rối loạn giấc ngủ bằng Trung y –睡眠障碍的中医治疗”, đoạt Giải thưởng Sách khoa học kỹ thuật xuất sắc lần thứ nhất của Hội Trung y Trung Quốc.

Năm 1996, tôi tuyển nghiên cứu sinh thạc sĩ chuyên đề mất ngủ; năm 1998, dựa vào phương nghiệm của tôi, Bệnh viện Quảng An Môn bào chế thành công chế phẩm viên Ôn đảm ninh tâm ( 温胆宁心) để điều trị mất ngủ. Chuyên môn chính của tôi tập trung vào mất ngủ và bệnh hô hấp. Năm 2003, tôi và Lưu Diễm Kiêu (刘艳骄) chủ biên “Trung y Thụy miên y học –中医睡眠医学”, chuyên khảo đầu tiên về y học giấc ngủ Trung y tại Trung Quốc, năm 2005 đoạt Giải Ba Sách khoa học kỹ thuật Hội Trung y Trung Quốc.

Năm 2007, tại Bắc Kinh, Hội nghị “Diễn đàn lần thứ nhất về Y học giấc ngủ và sinh thái sức khỏe con người” được tổ chức, tôi được trao Giải thưởng Cống hiến xuất sắc Y học giấc ngủ. Năm 2009, Khoa Tâm lý – Giấc ngủ của Bệnh viện Quảng An Môn dựa trên viên Ôn đảm ninh tâm đã trúng thầu dự án trọng điểm “Sáng chế thuốc mới” thuộc Chương trình Quốc gia “Kế hoạch 5 năm lần thứ 11” của Bộ Khoa học – Công nghệ, với đề tài “Nghiên cứu tiền lâm sàng điều trị rối loạn giấc ngủ do bệnh tâm thần bằng viên Ôn đảm ninh tâm”.

Năm 2011, Ủy ban Y học Giấc ngủ của Liên hiệp Thế giới Trung y được thành lập, tôi làm Hội trưởng đầu tiên, Vương Vệ Đông giữ chức Phó hội trưởng thường trực. Năm 2014, hội sáng lập “Tạp chí Y học giấc ngủ thế giới”, do Cục Quản lý Trung y Quốc gia chủ quản và Liên hiệp Thế giới Trung y chủ biên – đây là tạp chí đầu tiên về y học giấc ngủ tại Trung Quốc. Có thể nói, tôi là chuyên gia lâm sàng hàng đầu trong lĩnh vực Trung y giấc ngủ.

Ngày nay, bệnh nhân mất ngủ ngày càng nhiều. Dưới góc nhìn Trung y, nguyên nhân có liên quan mật thiết đến yếu tố xã hội – môi trường: (1) Áp lực công việc ngày càng lớn, ảnh hưởng nhiều đến tinh thần, là nguyên nhân quan trọng gây mất ngủ; (2) Sự thay đổi điều kiện sống kéo theo thay đổi cơ cấu ăn uống, nhiều đồ chiên xào, dầu mỡ, cá thịt… sinh nội nhiệt, dễ gây mất ngủ; (3) Yếu tố thể chất khác biệt ở từng người.

Rối loạn giấc ngủ là “bệnh dịch lưu hành” hiện đại, bệnh khó trị, là đề tài nghiên cứu tiên phong của y học. Trung y có lý luận giấc ngủ độc đáo, phương pháp điều trị đa dạng, hiệu quả đáng tin cậy, mang đặc sắc và ưu thế riêng. Chúng ta cần kế thừa và phát triển y học giấc ngủ Trung y, đóng góp cho sức khỏe nhân dân.

5. Chuyên về hô hấp – Giữ chính sáng tạo

Trong lý luận điều trị bệnh hô hấp, tôi tôn sùng luận thuật của Nội Kinh, hệ thống hóa để làm chuẩn tắc chỉ đạo điều trị lâm sàng. Biện chứng bệnh hô hấp gồm ngoại cảm – nội thương, phân biệt âm dương hư thực, xét tạng phủ hàn nhiệt, phân tích đàm khí táo kiên. Nguyên tắc điều trị từ ngũ tạng:

• Trị Phế: tuyên Phế, giáng nghịch
• Trị Tỳ (Vị): kiện Tỳ, hòa Vị
• Trị Can (Đởm): thanh Can, sơ Can
• Trị Tâm: thanh Tâm, tả Hỏa
• Trị Thận: ôn Thận, nạp khí

Tổng kết 5 yếu điểm trị ho:

1. Tuyên Phế là cốt yếu hàng đầu;
2. Chỉ ho phải điều Can;
3. Thường cần thanh (nhiệt), hóa (đàm), thông (trường), nhuận (táo);
4. Chú ý ảnh hưởng của khí hậu, ẩm thực, môi trường;
5. Dùng thuốc phải khiến dược lực quy Phế, chủ yếu dùng vị khinh thanh, tuyên tán.

“Nội Kinh – Khái luận” có viết: “Ngũ tạng lục phủ đều có thể gây ho, không chỉ riêng Phế”, nên trị bệnh hô hấp cần kiêm điều chỉnh toàn bộ ngũ tạng.

Ví dụ, trị ho phải lấy Phế làm trọng: Phế khí bị ngoại tà ức chế thì cần tuyên Phế; chú trọng quan hệ Phế – Can, điều Can giúp điều tiết tinh thần, từ đó cải thiện bệnh hô hấp; nhiều trường hợp ho kéo dài khó khỏi, trị từ Can thường đạt hiệu quả. Ngoài ra, cần chú ý dưỡng âm, nhuận táo; đại tiện không thông cũng có thể ảnh hưởng trị ho vì Phế – Đại trường biểu lý. Về chọn thuốc, phải dùng vị thanh nhẹ, thơm, dễ quy Phế.

Tôi có một phương kinh nghiệm gọi là “Bạch Ngưu tuyên phế thang” – Bạch  là Bạch cương tàm, Ngưu là Ngưu bàng tử, thêm Hạnh nhân cả 3 vị đều là thuốc thanh nhẹ tuyên Phế, thêm Tử uyển, Cam thảo, Tiền hồ… Phương này trị ho hiệu quả rất tốt.

Trong cấp cứu hô hấp nặng, việc dùng máy thở thì dễ, nhưng cai máy lại rất khó, nhiều bệnh nhân một khi rút máy là mất hô hấp tự chủ. Trung y có thể giúp cai máy thở không? Tôi xin dùng thực tế để trả lời.

Năm 2000, tôi hội chẩn cho một bệnh nhân cao tuổi nặng, mắc COPD, tâm phế mạn, suy hô hấp, suy tim, mở khí quản, nằm ICU ở một bệnh viện Bắc Kinh, đã thở máy 23 ngày. Bệnh nhân đã 2 lần thử cai máy không thành công. Khi tôi đến, thấy bệnh nhân mặt vàng úa, gầy yếu, môi tím tái, tự hãn, tứ chi lạnh, lưỡi đỏ khô, mạch nhỏ yếu sác. Biện chứng: Phế trướng khí suy, Tông khí kiệt, Âm dịch hao tổn, đàm nhiệt chưa hết. Trị pháp: Đại bổ nguyên khí, tư dưỡng Âm dịch, thanh Phế hóa đàm.

Phương dùng Bảo nguyên thang, Sinh mạch tán hợp Vĩ hành thang gia giảm. Sắc đặc, mỗi ngày 3 lần, qua 11 thang, lần thứ 3 thử rút máy đã thành công, phục hồi hô hấp tự nhiên.

Điều này cho thấy trong ICU, Trung y có thể đóng vai trò quan trọng ở mục tiêu cụ thể, chứ không phải thay thế tất cả, dựa vào công phu cơ bản vững chắc, chẩn trị thuần thục, kinh nghiệm lâm sàng phong phú, có thể vượt qua cửa ải sinh tử.

6. Gắn bó Bệnh viện Quảng An Môn – Khai phá đổi mới

Năm 1981, sau khi tốt nghiệp cao học, tôi và bạn học Chu Kiến Quý (chủ nhiệm lâm sàng khoa Lão khoa Quảng An Môn) đã suy nghĩ về con đường phát triển sau này, rút ra ba điểm:

1. Kiên trì bám trụ căn cứ lâm sàng Trung y Quảng An Môn – Bệnh viện có bề dày, danh tiếng, trực thuộc trung ương, thuận lợi thông tin, hội tụ danh y, bệnh nhân đông, thầy giỏi nhiều, hội tụ thiên thời địa lợi nhân hòa. Vì vậy nhất định phải kiên trì bám trụ. Năm 2005, tôi và Viện trưởng Giang Tại Dương đồng chủ biên “Tuyển tập y án chuyên gia Bệnh viện Quảng An Môn Viện nghiên cứu Trung y Trung Quốc”, do NXB Kim Thuẫn phát hành.
2. Chuyên cần lâm sàng, giữ vững đặc sắc, khám bệnh nan y – Tôi luôn kiên trì trực tiếp khám bệnh, số lượng bệnh nhân tại khoa Nội luôn đứng hàng đầu bệnh viện. Như Biển Thước giỏi cả Nội – Ngoại – Phụ – Nhi – Châm cứu, đi đến đâu cũng trị bệnh chuyên biệt. Tôi từng làm việc tại Phòng Nghiên cứu Nội khoa 3 năm, Khoa Nội 3 (Tâm Phế mạn) 12 năm, Khoa Hô hấp 3 năm, Khoa Bệnh nan y 6 năm, năm 2004 đến Phòng Nghiên cứu danh lão Trung y, giữ vững y lý khái niệm Trung y, phạm vi chữa rộng, chuyên trị bệnh khó – đó chính là lý tưởng của tôi.
3. Chú trọng dưỡng sinh, sức khỏe và trường thọ – Kinh nghiệm Trung y xuất phát từ thực tiễn. Tuổi tác càng lớn, trải nghiệm càng sâu, tư duy càng rộng, kinh nghiệm càng phong phú. Tây y trị bệnh, Trung y trị người. Dù Tây y tiến bộ với ghép tạng, bắc cầu động mạch vành, can thiệp u bướu… nhưng đó không phải là kết thúc bệnh tật. Trung y còn nhiều chỗ có thể phát huy. Như có bệnh nhân tại Bệnh viện 301 bị ung thư ống mật chủ, ghép gan được nửa năm, sau sốt cao, vàng da, nôn, không ăn được, suy kiệt, chức năng gan tăng vọt, nguy kịch, Tây y bó tay, mời tôi hội chẩn. Tôi từ điều lý Tỳ Vị, kiêm thanh lợi Can Đởm, dùng Lục quân tử thang gia giảm, có hiệu quả, được chuyên gia Tây y thừa nhận.

Tôi trị bệnh chú trọng chỉnh thể, biện chứng coi trọng tạng phủ, lâm sàng nhấn mạnh điều lý. Trung y uyên bác vô tận, cần cả đời học hỏi. Chú ý dưỡng sinh có thể sống thọ, càng hiểu sâu, dùng tinh, thể hội càng thấm.

 Lời nhắn của thầy Cao Vinh Lâm

“Chí hướng kế thừa, giữ vững đặc sắc” – đó là tâm nguyện của tôi. Tôi hy vọng thế hệ trẻ của bệnh viện sẽ thật sự kế thừa, phát triển và ứng dụng tốt y học cổ truyền. Nhân dịp này, tôi muốn nói lời cảm ơn:

1. Cảm ơn Trung y dược học – Trung y bác đại tinh thâm, có hệ thống lý luận hoàn chỉnh, kho tàng lâm sàng phong phú, con đường hành nghề rộng mở.

2. Cảm ơn Bệnh viện Quảng An Môn – Hơn 40 năm qua, nơi đây đã đào tạo tôi từ nghiên cứu sinh thành chuyên gia lâm sàng Trung y, tôi luôn yêu mến Quảng An Môn.

3. Cảm ơn thầy Lộ Chí Chính – Chính sự dạy dỗ của thầy đã truyền cho tôi y đức, học thuật tư tưởng và kinh nghiệm lâm sàng.

Nguồn: https://www.gamyy.cn/gzb/news/big/92257.html

PHAN CÔNG TUẤN chuyển ngữ