Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Một cộng tác viên thân tín ở Huế có gửi cho tôi bản scan một số tờ châu bản có đơn thuốc gia giảm Quy tỳ hoàn do các Thái y viện Triều Nguyễn kê đơn dùng cho vua Minh Mệnh (Tờ châu bản đề ngày 26 tháng 12 năm Minh Mệnh thứ 10, 1829).

Tôi đã thân hành đến Huế để tìm hiểu thêm nguồn gốc tài liệu. Lương y Phan Tấn Tô, Phó Chủ tịch thường trực Hội Đông y Thừa Thiên Huế cho biết đó là ảnh chụp tài liệu ở Trung tâm lưu trữ quốc gia 1 Hà Nội. Đây là một trong những kết quả thực hiện bước đầu của đề tài nghiên cứu khoa học “Thu thập, biên dịch và đề xuất hướng sử dụng các bài thuốc của Thái y viện triều Nguyễn”, do Hội Đông y tỉnh Thừa Thiên Huế chủ trì.

Tôi đã phiên âm và dịch nghĩa 2 trang châu bản có nói đến bài thuốc gia giảm Quy tỳ hoàn dưới đây:

Chúng thần (ở) Thái y viện quỳ xuống tâu rằng: vâng nghe mệnh lệnh (bệ hạ) qua lời truyền của (quan) nội giám Nguyễn Ân. (Bệ hạ) thánh thể khoan thai hòa nhã, ăn uống bình thường, chỉ có hơi mệt, ít ngủ. Chỉ dụ cho chúng thần điều chế thuốc bổ dâng tiến. Kính xin tuân lệnh. Chúng thần cùng hội ý phỏng theo lý (qua tiết đông chí) nhất dương sinh, mộc vận (khí tiết mùa xuân) bắt đầu vận hành, can hỏa dần dần vượng, phần âm hỏa của tạng tỳ sung mãn, nên dẫn đến các chứng đã nói. Căn cứ theo lý đó, nên dùng phép bình bổ, tư âm để phối dương, sẽ giữ an ổn cho mọi sự. Chúng thần xin cho dùng đơn thuốc gia giảm Quy tỳ hoàn bỏ vị mộc hương để chủ bổ tâm tỳ, vững tinh thần, yên giấc ngủ; gia thêm lộc nhung, thục địa để tư bổ phần âm. Dược vị cụ thể trong đơn thuốc xin tâu như sau.

Tễ thuốc gia giảm quy tỳ hoàn, trọng lượng tịnh 12 lạng 5 tiền (thành phần có): Cao ly sâm 1 lạng, Bạch truật 1 lạng, Phục thần 1 lạng, Toan táo 1 lạng, Viễn chí 3 tiền, Quy thân 1 lạng, Hoàng kỳ 7 tiền rưỡi, Long nhãn 7 tiền rưỡi, Chích cam thảo 1 tiền, Chích thục địa 1 lạng, Lộc nhung 1 lạng.

Mười một vị trên đây cùng tán mịn, luyện mật làm hoàn cỡ như hạt đậu xanh, mỗi ngày sáng chiều trước bữa ăn tiến dâng 3 tiền, uống với nước sôi nguội.

[Chú thích: 1 lạng = 10 tiền (chỉ, đồng cân) = 37g. ND].