Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

THẬP NIÊN MA NHẤT KIẾM

31/07/2025

THƠ CHỮ HÁN HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG 

LGT:  Chúng tôi đang có nhã hứng sưu tầm, biên soạn toàn tập THƠ CHỮ HÁN HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG để giới thiệu cùng các đồng nghiệp gần xa. Hy vọng trong tương lai có thể xuất bản một ấn bản đầy đủ nhất từ nguyên bản của tác giả đến các bản dịch của các dịch giả.

Do trình độ sơ cơ, vốn kiến thức Hán Nôm hạn hẹp, chắn chắc việc sao chép, phiên âm và biên dịch còn nhiều sơ suất nhầm lẫn, người biên soạn mong được các thức giả quan tâm chiếu cố chỉ chính để chỉnh sửa trong lần xuất bản sau này. Xin trân trọng cám ơn !

P.C.T

THẬP NIÊN MA NHẤT KIẾM – 十年磨一劍  

MƯỜI NĂM MÀI LƯỠI GƯƠM

Xuất xứ: Bài này nguyên văn không có tựa đề, chúng tôi chọn câu đầu làm tựa. Nguyên văn bài thơ được tác giả trích dẫn trong lời TỰ TỰA của bộ sách LÃN ÔNG TÂM LĨNH. Hoàn cảnh ra đời của bài thơ theo tác giả dẫn lại, là khi được tin người anh thứ 5 (là Lê Hữu Chuân, làm chức Tư thừa), bị bệnh mất ở Hương Sơn, để lại mẹ già và ba con nhỏ, Lãn Ông đã bẻ tên cởi giáp, rời quân ngũ về thay anh phụng dưỡng mẹ già và các cháu mồ côi. Trong hoàn cảnh bế tắc, tiến thoái lưỡng nan (lúc này chưa chuyển sang học y), Lãn Ông vẫn vừa mài gươm vừa đọc sách để nuôi chí lớn “hồng nghê muôn trượng”, và sáng tác bài thơ thơ để nói chí hướng hay bày tỏ ý chí của mình theo quan điểm “thi dĩ ngôn chí” của văn học cổ.

Nguyên văn và phiên âm:

十年磨一劍      Thập niên ma nhất kiếm

鋒刃正光芒      Phong nhận chính quang mang

殺氣橫牛斗     Sát khí hoạnh ngưu đẩu

嚴威動雪霜      Nghiêm uy động tuyết sương

入秦既不可      Nhập Tần ký bất khả

歸漢亦未還      Quy Hán diệc vị hoàn [1]

湖海空飄蕩      Hồ hải không phiêu đãng

壯心成大狂      Tráng tâm [2] thành đại cuồng.

Dịch nghĩa:

Mười năm mài một thanh gươm,

Mũi lưỡi sắc bén rực sáng.

Sát khí vút ngang qua chòm sao Ngưu Đẩu,

Uy nghiêm khiến tuyết sương cũng phải rung động.

Muốn vào đất Tần nhưng không thể,

Về lại đất Hán cũng chưa xong.

Giữa sông hồ bể cả chỉ là phiêu bạt vô ích,

Chí khí lớn hóa thành nỗi cuồng si mạnh mẽ.

Dịch thơ:

Mười năm mài kiếm chẳng hề ngơi

Bén ngọt lưỡi gươm sáng rực trời

Sát khí bao trùm Ngưu Đẩu sánh

Uy nghiêm rung động tuyết sương rơi

Vào Tần chẳng thể  tròn mong mỏi

Về Hán càng thêm lỡ bước xuôi

Phiêu bạt giang hồ trôi dạt mãi

Tâm cuồng chí cả hóa sục sôi

(Phan Công Tuấn dịch và chú)

Bản dịch khác:

Mười năm mài lưỡi kiếm

Sắc bén rực hào quang

Sát khí xông Ngưu Đẩu

Hùng uy động tuyết sương

Vào Tần đã không phải

Về Hán còn phân mang

Hồ hải luống trôi dạt

Chí mạnh hóa ngông cuồng.

(Phan Võ dịch)

Thanh gươm mài giũa mười niên

Hào quang muôn trượng, vung lên sáng ngời

Sấm mây chuyển cả bầu trời

Lung lay tinh tú rã rời tuyết sương

Việc đời dang dở dở dang

Vào Tần về Hán đôi đàng không xong

Bấy lâu hồ hải vẫy vùng

Đời người tráng sĩ cõi lòng  như điên

(Nguyễn Thanh Giản, Tử Siêu, Nam Trân dịch)

Mười năm mài một lưỡi gươm,

Hào-quang sáng quắc phi-thường ai đang.

Ngất trời sát-khí mơ-màng,

Nghiêm-uy chuyển-động tuyết sương nghìn trùng.

Tìm đường về Hán chưa xong,

Sang Tần thì việc đã không nên rồi.

Bể hồ trôi-rạt đôi nơi,

Cho người tráng-chí ra người cuồng-ngông

(Nguyễn Trọng Thuật dịch)

Chú thích:

[1] Nhập Tần, quy Hán:  Tác giả muốn nhắc  hai sự kiện liên quan nhân vật Lưu Bang (256-195 TCN), xuất thân bình dân, từng làm đình trưởng (một chức quan nhỏ cấp địa phương), hưởng ứng phong trào khởi nghĩa nông dân, tham gia chống lại nhà Tần. Năm 206 TCN, Lưu Bang là người đầu tiên dẫn quân tiến vào Quan Trung (nhập Tần), buộc Tần vương Tử Anh đầu hàng. Đây là cột mốc đánh dấu sự diệt vong của nhà Tần. Sau khi nhà Tần sụp đổ, thiên hạ chia cắt thành các thế lực chư hầu. Lưu Bang chỉ được phong làm Hán Vương, còn Hạng Vũ – lãnh đạo nghĩa quân khác – nắm quyền lớn và phong mình làm Sở Bá Vương. Sau đó, cuộc chiến tranh giành quyền lực (Hán – Sở tranh hùng ) giữa hai người kéo dài 4 năm (206-202 TCN,). Năm 202 TCN, Lưu Bang đánh bại và tiêu diệt Hạng Vũ. Có tài liệu cho rằng Hạng Vũ đã tự sát ở Ô Giang để tránh bị bắt, nhưng cũng có giả thuyết cho là ông đã bị giết trong một cuộc giao tranh với quân Hán.

Sau khi chiến thắng, Lưu Bang lên ngôi hoàng đế, thống nhất chư hầu lập ra nhà Hán (quy Hán), trở thành Hán Cao Tổ (漢高祖). Ông chọn Trường An làm kinh đô và bắt đầu xây dựng một triều đại ổn định,huy hoàng và lâu dài bậc nhất của Trung Quốc cổ đại (206 TCN – 220 SCN). (P.C.T)

[2] Trong lời Tựa đầu bản dịch Thượng Kinh Ký Sự của Phan Võ, đã phiên âm “Tráng chí thành đại cuồng”, chúng tôi sửa theo nguyên bản “Tráng tâm thành đại cuồng” (P.C.T)