NAM DƯỢC THẦN HIỆU trong “Tìm hiểu kho sách Hán – Nôm”

28/11/2023

“NAM DƯỢC THẦN HIỆU (南   藥   神   效) , 6 quyển. Tuệ Tĩnh tiên sinh (慧   靜   先   生 ) người Cẩm Giàng soạn”. Đó là ghi nhận của Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí, thiên Văn tịch chí, phần Phương kỹ.

Cụ Trần Văn Giáp, trong công trình biên khảo Tìm hiểu kho sách Hán Nôm, T.1, bản in lần thứ 2, NXB Văn Hoá, Hà nội-1984, đã dẫn lại và giới thiệu về tác phẩm- tác giả Tuệ Tĩnh như sau:

Trước hết, về tên Tuệ Tĩnh, thật khá phức tạp. Theo tục truyền Tuệ Tĩnh thiền sư, tên thực là Nguyễn Bá Tĩnh 阮  伯   靜  , đậu thái học sinh đời Trần Dụ tông (1341-1369). Nhưng tìm trong các sách Đăng khoa lục không thấy chép tên các thái học sinh đời Trần Dụ tông và cũng không thấy tên Nguyễn Bá Tĩnh đậu thái học sinh đời Trần. Khảo về đời Lê Dụ tông (1705-1731) thì chỉ thấy tên Nguyễn Quốc Tĩnh, người làng Ông Mặc, huyện Đông Ngàn, trấn Kinh Bắc, đậu đồng tiến sĩ khoa Vĩnh Thịnh thứ 6 (1710), tức năm thứ sáu đời Lê Dụ tông mà không thấy có tên Nguyễn Bá Tĩnh 阮  國  靜. . Vậy có thể truyền thuyết sai từ danh từ Lê Dụ tông sang Trần Dụ tông và từ Nguyễn Quốc Tĩnh sang Nguyễn Bá Tĩnh. Trước đây, trong sách Lược truyện các tác giả Việt Nam (tr.220) chúng tôi theo truyền thuyết và đã viết sai Tuệ Tĩnh là người đòi Trần, nay xin cải chính.

Theo sách Hồng Nghĩa giác tư y thư (洪  義 覺  斯  醫  書  ký hiệu: A.887), Tuệ Tĩnh là một vị thiền sư, tu hành ở chùa Hộ Xá  (thuộc tỉnh Nam Định) dưới triều Lê. Thiền sư có lẽ là người đã giải thích sách Thiền tông khoá hư lục (禪   宗   課   虛   彔)   của Trần Thái tông sẽ nói ở sau đây (xem: số 419). Bài tựa sách Khoá hư lục này đề năm tân mùi, niên hiệu Đức Long (德  隆 – 1631). Vậy Tuệ Tĩnh thiền sư là người triều Lê, sinh vào khoảng giữa thế kỷ XVII.

Sách Nam dược thần hiệu của ông còn truyền đến ngày nay, nhưng có thể bị sửa chữa thêm bớt nhiều: mỗi lần khắc lại, in lại, là có bị thay đổi. Theo các bản sách còn lại (AB.306; 570, có 118; 131 tờ) nhan đề Hồng Nghĩa giác tư y thư  (洪  義 覺  斯  醫  書) , và gáy sách đề Nam dược chính bản (南   藥   正 本)  thì năm Vĩnh Thịnh thứ 13 (1717), thợ khắc làng Liễu Tràng dâng sách ấy lên chúa Trịnh. Chúa Trịnh Cương thấy trong sách ấy có nhiều chỗ chữ viết sai và khắc lầm, bèn sai các quan ở nội phủ và Y viện khảo đính lại. Bản này có một bài tựa đề tháng quí hạ năm Vĩnh Thịnh 13 (1717) là năm đinh dậu; nhưng ở tờ 106, q.1 trong sách lại có thấy một niên hiệu ất tị tức là năm 1725, thật khó hiểu, có lẽ là bản khắc lại hay là khắc sai. Tên người viết chữ dề khắc là Lê Đức Toàn (藜  德  全) , pháp hiệu Pháp Thạnh, người ở Hoè Nhai. Q.1 (45 tờ) có hai bài phú cùng bài Y luận và hai bản vẽ thân thể người. Q.2 (52 tờ) có các mục: Thập tam phương gia giảm 十  三  方  加  減  bằng chữ Nôm, thể lục bát; Thương hàn cách pháp trị lệ, quyển chi hạ 傷   寒  格  法  治  例  卷  之  下  và Chứng trị phương pháp 症. 治  方  法  .

Hiện nay các thư viện của ta còn lưu tàng được nhiều bản sách Nam dược thần hiệu khác nhau, hoặc sách sao chép, hoặc sách in ván gỗ, có bản rách nát, có bản ghi có từ niên hiệu Cảnh Hưng, có bản ghi từ niên hiệu Vĩnh Thịnh (1725) như nói trên.

Tiểu truyện: Tuệ Tĩnh thiền sư 慧   靜   禪  師  theo sách Hải dương phong vật chí 海  陽 風  物  志  (mục danh y 名  醫  ) thì thiền sư tự là Vô Dật 旡  逸  , hiệu Thận trai 慎  齋 , Tuệ Tĩnh là pháp hiệu; không rõ tên thật là gì. Ông quê ở làng Nghĩa Phú, tổng Văn Thai, huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Hưng, sống vào khoảng giữa thế kỷ XVII. Theo sách Hồng Nghĩa giác tư y thư, Tuệ Tĩnh tu ở chùa Hộ Xá, huyện Giao Thuỷ (Hà Nam Ninh) nên sách của ông thường ghi là khắc in ở chùa Hộ Xá. Hiện nay còn di tích đền thờ ở nguyên quán là làng Văn Thai (Hải Hưng). Tác phẩm có:

– Nam dược thần hiệu 南   藥   神   效

– Hồng Nghĩa giác tư y thư 洪  義( 覺  斯  醫  書  , v.v…

Ngoài ra ông còn giải thích sách Thiền tông khoá hư lục 禪   宗   課   虛   彔   của Trần Thái tông, v.v…

P.C.T (st)