Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Một số cửa sổ văn hoá nhìn từ di sản y dược cổ truyền

23/11/2023

LTS: Nhân sự kiện Nhà nước công bố lấy ngày 23/11 hàng năm là “Ngày Di sản Văn hoá Việt Nam”, trước thềm “Ngày hội Di sản Văn hoá VN 2005” từ 21 đến 24/11 tại Trung tâm Triển lãm Văn hoá Nghệ thuật Việt Nam, do Bộ Văn hoá Thông tin tổ chức nhằm tôn vinh văn hoá dân tộc, đồng thời giới thiệu quảng bá di sản văn hoá tiêu biểu với nhân dân trong nước và bạn bè quốc tế, Hội DLVN và Tạp chí CTQ đã thành lập Ban tổ chức tham gia chương trình hoạt động này. Dưới đây, mời bạn đọc CTQ cùng mở một vài cửa sổ văn hoá phi vật thể về dược học cổ truyền qua góc nhìn của Lương y Phan Công Tuấn, một thành viên trong Ban tổ chức.

ĐÓI ĂN RAU, ĐAU UỐNG THUỐC

Một sự thật hiển nhiên. Lại có cách hiểu khác: khi đói dùng làm rau, khi đau dùng làm thuốc; rau là thuốc, thuốc là rau.

Ra-quả-cỏ-cây, vừa là thực phẩm dinh dưỡng, vừa là vị thuốc chữa bệnh, nhằm điều chỉnh sự mất quân bình âm dương trong cơ thể.

Thuốc và rau nhiều khi chỉ khác nhau ở một vài phương cách chế biến, nhưng tựu trung đều gặp nhau ở mục đích tăng cường tính ngon, lành, và bổ, sao cho cơ thể dễ tiêu hoá, dễ hấp thu.

Dược học cổ truyền là sản phẩm kết tinh giữa cây xanh tự nhiên với truyền thống văn hoá ngàn đời của dân tộc.

Một đĩa rau trộn. Một bát canh rau tập tàng. Một ấm nước lá mùng Năm. Một nồi xông giải cảm. Một thang thuốc trị bệnh. Tất cả đều toát lên tính thống nhất (vạn vật đồng nhất thể hay thiên nhân hợp nhất), đường hướng ứng xử linh hoạt và tư duy tổng hợp của cư dân nền văn hoá gốc nông nghiệp. Rộng hơn và sâu hơn, là cái nhìn tương tức, “lưỡng cực nhất nguyên” của minh triết phương Đông.

 MIẾNG TRẦU LÀ ĐẦU CÂU CHUYỆN:

Không chỉ là dược liệu quen thuộc để phòng và chữa bệnh, trầu cau (và cả rượu nữa, “vô tửu bất thành lễ” mà, chữ Tửu  酒  là một bộ phận cấu tạo nên chữ Y  醫, theo quan niệm xưa, trong Y đã có Dược) từ xa xưa đã hoà nhập vào đời sống cộng đồng, phong tục, giao tế trong văn hoá cổ truyền.

Miếng trầu để trai gái trao duyên hò hẹn. Cơi trầu, chén rượu để con cháu tế lễ ông bà…

Trầu cau không chỉ là truyện tích gởi gắm tình yêu vợ chồng, tình nghĩa anh em, gia tộc. Bộ ba trầu, cau và vôi còn gợi mở cho thấy con đường đi từ triết lý âm dương đến mô hình Tam tài, rồi phát triển thành học thuyết Ngũ hành của triết học phương Đông.

Sự hoà hợp, hoà đồng, giao hoà hoá giải trong chuyện trầu cau, đó chính là đặc trưng khoan dung văn hoá của phương Đông, cũng là tính tổ chức cộng đồng và dung hoà quân – thần – tá – sứ trong cơ cấu của phương dược cổ truyền.

THUỐC NAM VIỆT CHỮA NGƯỜI NAM VIỆT

Câu này cùng với câu “Thiên thư việt định Nam bang / Thổ sản hữu thù Bắc quốc” vốn được xem như “tuyên ngôn độc lập” của ngành dược học cổ truyền Việt Nam do Y tổ Thiền sư Tuệ Tĩnh khai sáng.

Đó là ngọn cờ hồng màtrường phái y dược Tuệ Tĩnh đã dựng lên với tinh thần tự lực, tự cường, bất khuất của dân tộc, và được các thế hệ nối tiếp anh dũng giương cao, cho đến ngày nay đã trở thành một phương hướng chiến lược cho sự phát triển lâu dài của ngành dược Việt Nam.

Trong di sản văn hoá phi vật thể của dược học cổ truyền dân tộc để lại, cùng với các câu tuyên ngôn này còn có gia tài hàng trăm tác phẩm y dược học Việt nam , từ Tuệ Tĩnh, Lãn Ông… đến Đỗ Tất Lợi, từ chữ Hán, chữ Nôm đến chữ quốc ngữ đã được biên soạn, khắc in, biên dịch và xuất bản.

Và vẫn còn hàng ngàn, hàng vạn tư liệu khác hàm tàng nhiều tri thức kinh nghiệm quý báu của y dược cổ truyền còn tản mác đó đây trong các bài thơ, bài phú, giai thoại truyền khẩu, hay trong sách vở chép tay  lưu truyền bao đời của các gia đình dòng họ có truyền thống nghề thuốc thuộc nhiều dân tộc trên đất nước Việt Nam.

Nhiều tiềm năng, tiềm lực của dược học cổ truyền Việt Nam vẫn đang chờ được đánh thức và khai thác!

 TÚI GÓP TRĂM MÙI, VƯỜN TRỒNG MỌI VẬT…

NÊN DANH THẦY GIỎI, DÙNG THUỐC CÓ CÔNG…

Một vài chấm phá trong bài nam dược quốc âm phú của Tuệ Tĩnh thiền sư đã mở ra một thế trận nhân dân trong mặt trận bảo vệ sức khoẻ với phương châm “Thầy tại chỗ, thuốc tại chỗ” vẫn còn nguyên giá trị.

Từ tủ thuốc xanh hay vườn cây thuốc Nam trong các gia đình và đền chùa, công sở cho đến các mô hình phòng khám bệnh từ thiện mà ngày nay ta gọi là Tuệ Tĩnh Đường đều bắt nguồn từ những tư tưởng chỉ đạo mang tính chiến lược và sự tổ chức thực hiện tài tình mà Thánh y của dân tộc đã vạch ra.

Chính sự tồn tại hàng thế kỷ của các mô hình vườn thuốc, phòng khám ấy đã chứng minh hùng hồn cho tính hiệu quả và tính nhân văn sâu sắc, cũng như niềm tin mà nhân dân ta đã đặt để vào nền y học dân tộc của mình.

Một nền y học khoa học, dân tộc và đại chúng, vì mục tiêu chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, đó là một cống hiến quan trọng của trường phái y dược Tuệ Tĩnh đã để lại trong di sản văn hoá dân tộc.

 BẾ TINH, DƯỠNG KHÍ, TỒN THẦN,

THANH TÂM, QUẢ DỤC, THỦ CHÂN, LUYỆN HÌNH

Cùng với việc trọng dụng thuốc Nam, phương châm dưỡng sinh theo câu thơ bất hủ trên đây là một đặc sắc của trường phái y dược Tuệ Tĩnh.

Theo tinh hoa đạo học phương Đông, bảo tồn di dưỡng tam bảo (ba vật báu) tinh-khí-thần vừa là mục tiêu tối hậu, vừa là phương tiện của đạo dưỡng sinh. Con đường để đạt được cứu cánh đó chính là lắng lòng trong sạch, giảm bớt ham muốn, giữ lấy chân thành, tập luyện thân thể.

Một nền y học dưỡng sinh lấy phòng bệnh làm gốc.

Một nền y học tâm-thể, chăm sóc toàn diện cho cả tâm thần và thể xác, giúp con người  không chỉ đề kháng được các yếu tố lục dâm tà khí từ môi trường ngoại lai xâm nhập mà còn vượt thắng mọi cám dỗ do tam độc tham sân si trong bản thể con người.

Một tinh thần lành mạnh trong một thân thể kiện khang, đó là mục tiêu tối hậu của sức khoẻ con người.

 ĐẠO Y HIỂU THẤU TẬN CÙNG

CHỢT QUÊN CƠ SỰ LÒNG NGƯNG ĐỊNH THIỀN

Lãn Ông không chỉ kế thừa xuất sắc đường lối y dược Tuệ Tĩnh bằng các tác phẩm Lĩnh Nam Bản Thảo, Hành Giản Trân Nhu trong bộ Lãn Ông Tâm Lĩnh, mà Ông còn lĩnh hội và phát huy tinh thần thiền-y mà tổ sư ngành thuốc nước ta chưa kịp diễn bày tron vẹn.

Câu thơ “Y đạo năng cùng lý / Vong cơ khả định thiền” tạm dịch trên đây là một ví dụ. Thiền là trạng thái an lạc đỉnh cao con người có thể đạt được không phải bằng sự học hỏi tích góp kiến thức mà chính bằng sự rũ bỏ vượt thoát mọi vọng tưởng lăng xăng chia biệt tự nhiên và con người.

Với tâm cảm ấy mà tập thơ Y Lý Thâu Nhàn và tập văn Thượng Kinh Ký Sự không chỉ còn mãi với chúng ta qua bộ Lãn Ông Tâm Lĩnh, mà đã vượt thời gian không gian đến với bao bạn bè năm châu bốn biển, sống động qua từng trang tiểu thuyết lãn ông của nữ văn sĩ người Pháp Yveline Féray mà Nhà xuất bản Văn Nghệ TP.HCM vừa xuất bản bản dịch tiếng Việt cách đây một vài tháng.

Có người cho rằng Lãn Ông vừa là một Triết nhân thấu hiểu đạo trời đất, vừa là một Y nhân nắm vững y lý y thuật, vừa là một Hiền nhân thấm nhuần đạo xử thế, vừa là một Nghệ nhân cầm kỳ thi hoạ. Đạo của Người là Y đạo nhân văn nhân bản.

Có lẽ vì vậy mà trong gia sản văn hoá Việt Nam có nhiều thầy thuốc nổi tiếng đồng thời là những chủ thể sáng tạo văn hoá nghệ thuật như Chu Văn An, Tuệ Tĩnh, Lãn Ông, Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Tử Siêu, Nguyễn Khắc Viện, Trương Thìn…?

TA TỪ MUÔN NGẢ TỰU VỀ ĐÂY

THÂN ÁI BÊN NHAU BẠN VỚI THẦY

NGHIÊN CỨU Y THƯ TRUYỀN PHÉP DIỆU

SƯU TẦM DƯỢC LIỆU PHỔ PHƯƠNG HAY

CỨU NGƯỜI ĐÂU KỂ NAM CÙNG BẮC

TRỊ BỆNH NÀO PHÂN ĐÔNG VỚI TÂY

MỘT MÁI NHÀ CHUNG Y DƯỢC HỌC

MÓNG NỀN DƯỢC LIỆU GÓP CÔNG XÂY.

Bài thơ hội ngộ  trên đây hơn một lần xuất hiện với mong muốn thâu tóm một vài tôn chỉ mục đích của hội dược liệu việt nam.

Được ra đời chính thức vào ngày 21/ 9/ 1999 sau gần 2 năm vận động thành lập. Mặc dầu sinh sau đẻ muộn so với nhiều Hội đàn anh như Hội Đông Y, Hội Dược Học…, nhưng qua 6 năm tồn tại và phát triển, Hội đã củng cố hoàn thiện bộ máy Trung ương Hội và nhiều tổ chức trực thuộc như Viện Nghiên Cứu ứng Dụng Cây Con Làm Thuốc (IAM), Tạp chí Cây Thuốc Quý, Câu Lạc Bộ Doanh Nghiệp  Dược Liệu (HBG) đã và đang hoạt động có hiệu quả.

Dược liệu là nền tảng của ngành Dược và Đông y nước nhà, Hội DL đã và đang phấn đấu trở thành cầu nối giữa y dược cổ truyền với y dược hiện đại. Trong nhiệm kỳ đến, Hội DLVN sẽ tăng cường củng cố tổ chức mạng lưới Hội DL địa phương  các tỉnh thành trong cả nước, đồng thời đẩy mạnh công tác giao lưu văn hoá, hội nhập kinh tế, xúc tiến thương mại, hợp tác sản xuất kinh doanh giữa các đơn vị doanh nghiệp, hội đoàn trong nước và quốc tế nhằm khai thác và phát huy phát triển mạnh mẽ tiềm năng y dược cổ truyền, một di sản văn hoá của dân tộc.

 CŨNG LÀ VÌ NƯỚC, CŨNG VÌ DÂN

MÚA BÚT BAO PHEN CHẲNG NGẠI NGẦN.

THUỐC QUÝ GIÚP NGƯỜI TĂNG SỨC KHOẺ

THẦY HAY CỨU BỆNH VỮNG TINH THẦN.

TIN – BÀI CẶN KẼ NGUỒN TRI THỨC

HỎI – ĐÁP ÂN CẦN CỘI NGHĨA NHÂN.

RA SỨC DỰNG XÂY NGÀNH DƯỢC LIỆU

CỔ TRUYỀN, HIỆN ĐẠI HOÁ THANH TÂN.

Đó là lời “tự bạch” trong Hội Báo Xuân 2003 của Cây Thuốc Quý, tạp chí về Dược liệu và sức khoẻ cộng đồng, cơ quan ngôn luận của Hội DLVN.

Không tính  2 năm thử nghiệm với 13 số Đặc san NCTQ, kể từ 3/12/2002, ngày Bộ VHTT cấp giấy phép  số 530/GP-BVHTT cho phép Đặc san NCTQ được phát triển thành Tạp chí CTQ, tính đến nay đã tròn 3 năm với 50 số báo CTQ chính thức gia nhập làng báo chí cả nước.

Nhớ lại thời kỳ đầu khó khăn chồng chất, tạp chí ra hằng tháng mà vẫn trồi sụt thất thường. Nhưng nhờ sự quyết tâm của BBT và sự ủng hộ nhiệt tình của bạn đọc và CTV cả nước, CTQ đã dần dần đi vào ổn định, tiến tới tăng kỳ mỗi tháng 2 số mà Tạp chí vẫn ra đúng kỳ đều đặn, nội dung hình thức luôn được cải tiến, nâng cao.

Nói như vậy, CTQ không tự mãn với những thành tựu đạt được, mà luôn có ý thức cần phấn đấu hơn nữa để đáp ứng yêu cầu ngày một tăng cao của bạn đọc trong và ngoài ngành, đồng hành cùng các doanh nghiệp dược phẩm dược liệu trong cả nước. Đặc biệt trong thời gian đến, cùng với công tác chuyên môn chuyên nghiệp báo chí, CTQ sẽ tăng cường công tác xã hội, phối hợp cùng các đơn vị cơ sở tổ chức các phòng chẩn trị thuốc nam châm cứu từ thiện  nhằm ứng dụng y dược cổ truyền trong chăm sóc sức khoẻ cộng đồng theo đường hướng Thánh y Thiền sư Tuệ Tĩnh đã đề ra.

Mong được toàn thể bạn đọc tiếp tục ủng hộ và sát cánh cùng CTQ!

Khép lại một số cửa sổ văn hoá phi vật thể nhìn từ di sản y dược cổ truyền, xin được nối vần câu cổ động cho CTQ đã  xuất hiện ba năm về trước để kết thúc bài viết này:

Ba năm bén rễ sum cành

Nhìn Cây Thuốc Quý tươi xanh đất trời.

Thiên nhiên – thầy thuốc tuyệt vời,

Đọc Cây Thuốc Quý sống đời thiên nhiên.

PHAN CÔNG TUẤN 

(Đã đăng trên CTQ số 49-50-51-52)