CẢM HỨNG

01/08/2025

THƠ CHỮ HÁN HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG 2

CẢM HỨNG – 感興

Xuất xứ : Đây là bài đầu tiên trong 29 bài thơ trong phần « Y lý thâu nhàn lý ngôn phụ chí » (Trong khi làm thuốc tìm thú nhàn mượn lời quê mùa để nói lên ý chí của mình), khắc in trong quyển đầu tiên của bộ LÃN ÔNG TÂM LĨNH.

Nguyên văn và phiên âm:

窺望軒岐廿載餘     Khuy vọng Hiên Kỳ trấp tải dư,

寒溫肯放案頭書      Hàn ôn khẳng phóng án đầu thư.

掌中禍福心彌懼      Chưởng trung họa phúc tâm di cụ,

胸次方圓嘆不如      Hung thứ phương viên thán bất như.

植杏豈堪圖厚報      Thực hạnh [1] khởi kham đồ hậu báo,

懸壺偶有顧窮廬      Huyền hồ [2] ngẫu hữu cố cùng lư.

功名大病深難療      Công danh đại bệnh thâm nan liệu,

道德醫吾健起居      Đạo đức y ngô kiện khởi cư.

Dịch nghĩa:

Nhòm ngó vào cửa Hiên Kỳ hơn hai mươi năm,

Hè nồng đông lạnh không chịu rời sách khỏi đầu bàn.

Nắm họa phúc ở trong tay lòng càng sợ hãi,

Tiếc rằng sự vuông tròn trong lòng chưa được vừa ý.

Há đâu mong người ta đến trồng hạnh để đền ơn,

Vì việc đeo hồ đôi khi có người ngó tới cửa nghèo.

Bệnh công danh quá lớn ăn sâu khó chữa,

Đạo đức chữa cho ta sống khỏe mạnh 

Dịch thơ:

Học y hai mấy năm trời,

Đông qua hạ lại chẳng rời sách hay.

Những lo họa phúc trong tay,

Mà trong ứng biến mình nay kém tài.

Thuốc thang may có giúp đời,

Dám đâu nghĩ chuyện mong người báo ân.

Công danh là bệnh khó khăn,

Sửa mình đạo đức dần dần khỏe vui.

(Nguyễn Thanh Giản, Tử Siêu, Nam Trân dịch nghĩa và thơ)

 Bản dịch khác:

Ngấp nghé Hiên Kỳ mấy chục năm

Ngày đêm dám nhãng sách trên bàn

Trong tay họa phúc lòng thêm sợ

Tự ý tròn vuông ngán sức xoàng

Trồng hạnh ơn dầy đâu nghĩ báo

Treo bầu lều nát có người thăm

Công danh bệnh lớn rằng khôn chữa

Đạo đức chăm mình khỏe mạnh tăng

(Bùi Hạnh Cẩn dịch)

Hai mấy năm rồi dốc học y

Ngày đêm đọc sách chẳng nề chi

Nắm tay họa phúc càng thêm sợ

Tấc dạ vuông tròn được mấy khi…

Trồng hạnh há mong người báo đáp

Treo bầu chợt gặp kẻ yêu vì

Công danh bệnh nặng dây dưa mãi

Đạo đức chữa mình khỏe tức thì.

(Phan Công Tuấn dịch)

Chú thích:

[1] Thực hạnh (植杏 trồng hạnh): Lấy điển tích danh y Đổng Phụng Đổng Phụng là nhà y học trứ danh đời Tam Quốc vào cuối thời Đông Hán tới Giang Tây ở ẩn trong núi Lư Sơn. Ông xem mạch không lấy tiền, chỉ yêu cầu bệnh nhân khỏi bệnh trồng cây hạnh xung quanh nhà ông, bệnh nặng trồng năm cây, bệnh nhẹ trồng một cây. Làm như thế, sau mấy năm, xung quanh nhà ông có đến trên mười vạn cây hạnh, thành ra một rừng hạnh (hạnh lâm). Ông lấy quả hạnh đổi lấy lương thực cứu giúp người nghèo, rất được nhân dân mến chuộng.

[2] Huyền hồ (懸壺 treo bầu): Trong văn hóa Đông y, quả bầu còn là biểu tượng cho nghề y, gọi là “huyền hồ tế thế – 懸壺濟世” (nghĩa đen: treo bầu cứu đời). Bởi lẽ người ta thường dùng quả bầu khô (hồ lô) đựng thuốc hay rượu thuốc, treo trước nhà hay đeo bên mình (huyền hồ), như là nhãn hiệu (trademark) cho biết đó là nhà thầy thuốc. (P.C.T)