Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

BẠCH MAO HƯƠNG

29/08/2025

LĨNH NAM BẢN THẢO TÂN BIÊN

BẠCH MAO HƯƠNG – 白茅香

Nguyên văn và phiên dịch:

白茅香號𦮲排𤽸     Bạch mao hương hiệu rễ Bài trắng

氣味甘温香快爽     Khí vị cam ôn hương khoái sảng

專去汚氣腹内寒     Chuyên khử ố khí phúc nội hàn

小兒瘡疥煎湯蕩     Tiểu nhi sang giới (1) tiễn thang đãng (2)

BẠCH MAO HƯƠNG là rễ Bài trắng

Khí vị ngọt ấm thơm mê đắm

Chuyên trừ uế khí đau bụng hàn

Lở ngứa trẻ con nấu nước tắm.

(P.C.T dịch)

BẠCH MAO HƯƠNG là rễ Bài trắng

Hương thơm vị ngọt mà không đắng

Chuyên trừ khí uế đau bụng hàn

Trẻ con sắc uống sang chẩn lặn

(Phòng Tu thư Huấn luyện Viện Đông y dịch)

Chú thích:

(1) LNBT khắc “sang chẩn”, nhưng 2 bản NDTH chúng tôi có được đều khắc “sang giới – 瘡疥” chỉ bệnh lở ngứa. Bản dịch NDTH cũng dịch là “nấu nước tắm cho trẻ bị lở ngứa”, chứ không dịch là “Trẻ con sắc uống sang chẩn lặn” như các bản dịch LNBT. Chúng tôi sửa theo NDTH là sang giới (lở ngứa).

(2) Bản LNBT khắc thiếu/sót  chữ đãng 蕩  ở cuối cùng, trong khi 2 bản NDTH đều có, câu cuối mới đủ 7 chữ của thể thơ thất ngôn.

Tân biên:

Theo Lê Trần Đức Bạch mao hương là Hương bài trắng – Hierochloe odorata Beauv.

Lần theo ghi chép về Bạch mao hương trong Bản Thảo Thập Di (本草拾遗): “Vị ngọt, tính bình, không độc, chủ trị ác khí, làm cho thân thể có mùi thơm. Nấu lấy nước uống thì chữa đau lạnh trong bụng. Cây mọc ở An Nam, hình dạng giống rễ cỏ tranh (mao căn). Đạo gia thường dùng nấu nước để tắm gội.” (白茅香《本草拾遗》云：“味甘平，无毒，主恶气，令人身香，煮汁服之，主腹内冷痛。生安南，如茅根，道家以之煮汤沐浴云。”).

Chúng tôi xác định Bạch mao hương còn gọi Hương căn thảo (香根草) chính là Cỏ hương bài hay Hương bài – Chrysopogon zizanioides (L.) Roberty, đồng danh là: Vetiveria zizanioides (L.) Nash. Thường được trồng để cất tinh dầu làm hương liệu, mỹ phẩm, xà phòng thơm cao cấp.

Bài thuốc:

1. Chữa cảm sốt, đau bụng do lạnh, đầy trướng bụng, nôn mửa: Dùng 20g rễ hoặc 30-40g lá sắc uống. Còn dùng chữa bệnh gan, kinh nguyệt không đều.

2. Làm thơm và mượt tóc, phòng bệnh và chữa lở ngứa: Rễ và lá Hương bài nấu nước tắm gội.

Lưu ý:

• Tránh nhầm với cây Hương lâu – Dianella ensifolia (L.) D.C, có tài liệu cũng gọi tên là Hương bài.
• Cũng cần phân biệt Bạch mao hương với Bạch mao căn (白茅根) là rễ cây Cỏ tranh – Imperatacylindrica(L.) Raeusch.