Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Y huấn Cách ngôn diễn ca

04/10/2023

9 điều Y huấn Cách ngôn trong tác phẩm Hải Thượng Y tôn tâm lĩnh được Bộ Y tế lấy làm quy định đạo đức hành nghề y dược cổ truyền (theo Quyết định số 3923/QĐ-BYT ngày 9-12-1999). Mặc dù Hải Thượng Lãn Ông ghi rõ “thuật cổ” (chép lại lời người xưa) trong nguyên bản chữ Hán, nhưng hầu hết các bản dịch tiếng Việt đã vô tình hay cố ý lược bỏ hai chữ đó, khiến hậu thế lầm tưởng Lãn Ông là tác giả của Y huấn Cách ngôn.

Thực ra, theo tra cứu của chúng tôi, phần này được chép lại từ sách Phùng thị Cẩm nang Bí lục của Phùng Triệu Trương, người từng được Lãn Ông thành kính vẽ tượng, thờ làm tôn sư của mình. Nhân ngày Rằm tháng Giêng, ngày giỗ Hải Thượng Lãn Ông, cũng kề cận với Ngày Thầy thuốc Việt Nam (27-2), xin giới thiệu lại bản dịch kèm lời đính chính thiết thực này. Cho dù tác giả là ai thì những điều Y huấn vẫn còn nguyên giá trị, vẫn mãi là những “phương hay thuốc quý” có thể ngâm nga chữa trị nhiều bệnh trầm kha cho y giới ngày nay.

1. Muốn học thuốc lý Nho thông tuệ,
Đạo Nho thông càng dễ học Y.
Thời giờ nhàn rỗi đôi khi
Sách luôn tay đọc chẳng nề cổ kim.
Bao nghĩa lý dò tìm rành rẽ,
Biết dung hòa, thấu lẽ tùy cơ…
Sáng lòng rõ mắt sờ sờ,
Ra tay cảm ứng khỏi ngờ lạc sai.

2. Người mới khám tùy nơi bệnh thế
Gấp khám liền, hoãn trễ khám sau.
Chớ nên phân biệt nghèo giàu
Cao sang nhào đến, cơ cầu ngoảnh lưng.
Việc dùng thuốc cũng đừng phân biệt
Giàu thuốc hay, nghèo kiết thuốc xoàng.
Nếu không thành thực trong lòng
Làm sao cảm ứng mà hòng thu công?

3. Khi vào khám trong phòng bệnh nữ,
Mời người theo, tránh sự nghi ngờ,
Dù là kỹ nữ lẳng lơ
Coi như lương thiện, chẳng mờ lòng ngay.
Chớ bỡn cợt, tiếng tai bất chính
Tội tà dâm nhất định tránh xa.
Giữ tâm đoan chính sáng lòa,
Người người tôn kính, nhà nhà tin yêu.

4. Là thầy thuốc nhớ điều tâm niệm
Phải chăm lo trách nhiệm cứu người.
Chớ nên tùy hứng ham vui
Lên non nhắp rượu, quen mùi nghêu ngao.
Nhỡ có kẻ ốm đau bạo phát
Thầy vắng nhà, phó thác ai đây?
Phụ lòng người cậy, thương thay!
Người nguy tính mệnh, phận thầy nên chăng?

5. Khi gặp chứng khó khăn nguy cấp,
Dù tận tâm muốn dốc sức mình,
Cũng nên nói rõ tình hình
Cho gia đình biết, mới trình thuốc thang.
Lại dốc vốn sẵn sàng bốc thuốc,
May bệnh lui, quyến thuộc tạc lòng,
Chẳng may bệnh biến nguy vong,
Ta không hổ thẹn, người không oán hờn.

6. Mua sắm thuốc chớ ham loại rẻ,
Khéo trữ tàng, bào chế thật nghiêm,
Theo phương ứng bệnh truy tìm
Tùy mùa, tùy chứng bớt thêm tinh tường.
Thuốc nên phỏng cổ phương lĩnh ý,
Chớ lập bừa thử trị người ta,
Thang hoàn chế sẵn trong nhà
Kịp thời chữa bệnh hẳn là nên công.

7. Gặp đồng nghiệp hòa đồng khiêm tốn,
Chớ có nên ngả ngốn khinh nhờn.
Kính người có tuổi lớn hơn,
Với người học rộng nên tôn làm thầy.
Kẻ kiêu ngạo ta đây nhân nhượng,
Người kém hơn rộng lượng dắt dìu.
Đắp vun cội đức sớm chiều
Có ngày quả phúc trổ nhiều báo ơn.

8. Với người bệnh neo đơn nghèo khổ,
Càng chăm lo cứu độ hết lòng.
Nhà giàu lắm kẻ mặn nồng,
Nhà nghèo ta gắng chút công sống người.
Với những hạng chơi bời phóng đãng
Dù đau nằm chẳng đáng xót thương;
Nhà nghèo hiếu thảo hiền lương
Đã đem biếu thuốc, lại nhường cháo rau.

9. Khi bệnh khỏi chớ cầu quà cáp,
Nhận chi rồi nơm nớp sợ lo…
Kẻ giàu tính khí khó dò
Mua vinh chuốc nhục làm trò thế gian.
Chiều ý người mưu toan trục lợi
Thường biến sinh trăm mối lao đao.
Nghề Y là thuật thanh cao
Giữ tròn phẩm tiết ngọc châu sáng ngời.

PHAN CÔNG TUẤN dịch

https://baodanang.vn/channel/5433/201302/y-huan-cach-ngon-2222625/