THƯƠNG NHĨ

15/09/2025

LĨNH NAM BẢN THẢO TÂN BIÊN

THƯƠNG NHĨ – 蒼耳

蒼耳俗名𣘃果薊 Thương nhĩ tục danh cây quả ké (1)

甘温微毒除風氣 Cam ôn vi độc trừ phong khí

瘍瘡湿痺四肢拘 Dương sang thấp tý tứ chi câu

明目清肝滋骨髓 Minh mục thanh can tư cốt tủy

THƯƠNG NHĨ tục gọi cây quả Ké

Ngọt ấm, hơi độc, trừ phong khí

Lở da, tê thấp, quắp tay chân

Sáng mắt, mát gan, bổ xương tủy.

Uống vị này kiêng ăn thịt heo (2)

Chú thích:

(1): LNBT khắc “cây lãn ké”, theo chúng tôi e có sự nhầm lẫn do khắc chữ, nên chép theo bản khắc NDTH là “cây quả ké”. NDTH có phiên thiết cách đọc âm Ké (dùng chữ Kế) là “Ký – Thể thiết”.

(2) Ghi chú theo LNBT.

Tân biên:

Thương nhĩ hiện có tên phổ biến là Ké đầu ngựa – Xanthium strumarium (Đồng danh: X. sibiricum), thuộc họ Cúc – Asteraceae.

Nước ta còn có loài Thiên cơ thiên nhĩ hay Ké đầu ngựa gốc lệch – X. inaequilaterum, dùng tương tự loài trên. Thường dùng quả làm thuốc, nên gọi là Thương nhĩ tử. Phần toàn cây trên mặt đất cũng được dùng.

Bài thuốc:

Thương nhĩ tử tán chữa đau đầu, viêm mũi xoang (ngạt mũi, chảy mũi đục, hắt xì hơi): Thương nhĩ tử 12g, Bạc hà 8g, Bạch chỉ 4g, sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần uống, hoặc tán bột uống ngày 3 lần, mỗi lần 8g.
Phong thấp tê nhức, tay chân co rút, bướu cổ đơn thuần (do thiếu iod): Quả Ké đầu ngựa 12g, tán dập, sắc hoặc hãm nước sôi uống.