Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Đôi điều về sách CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT CHỨNG HẬU TRONG ĐÔNG Y (kỳ 2)

25/08/2025

Đôi điều về sách CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT CHỨNG HẬU TRONG ĐÔNG Y

( Kỳ 2)

III. Chỉnh lý bổ sung ấn lần thứ 2

Nhân dịp kỷ niệm 15 năm ngày xuất bản lần thứ nhất cuốn sách này, toàn thể Ban biên tập lần thứ hai, với tư cách là học trò và hậu bối của Giáo sư Triệu Kim Đạc, cùng với niềm kính trọng sâu sắc, trân trọng xuất bản “Trung y chứng trạng giám biệt chẩn đoán học” (tái bản lần thứ hai) để tưởng niệm 12 năm ngày mất của Chủ biên đầu tiên – Giáo sư Triệu Kim Đạc.

Lời nói đầu của ấn bản biên tập chỉnh lý lần thứ hai, do Giáo sư Diêu Nãi Lễ chủ biên (Chu Kiến Quý và Cao Vinh Lâm là Phó Chủ biên), viết tại Viện Nghiên cứu Trung y Trung Quốc, vào tháng 5 năm 2002 đã kính cẩn tri ân các bậc lương y tiền bối và nêurõ nguyên nhân, cách thức tổ chức biên tập tái bản ấn bản thứ 2 của bộ sách “Chẩn đoán phân biệt” như sau:

“Hai mươi năm trước, danh y nổi tiếng toàn quốc, người thầy đáng kính của chúng tôi – tiên sinh Triệu Kim Đạc – vì sự nghiệp phát huy y học cổ truyền, xuất phát từ nhu cầu của chẩn đoán lâm sàng và nghiên cứu chứng hậu trong y học cổ truyền, đã cùng các bậc tiền bối đồng nghiệp trong giới y học cổ truyền đưa ra kiến nghị xây dựng và phát triển môn học “Trung y giám biệt chẩn đoán học”. Thầy cho rằng: “Sự ra đời của môn học Trung y giám biệt chẩn đoán học là xu thế tất yếu của sự phát triển lý luận y học cổ truyền, là nhu cầu thực tiễn của lâm sàng y học cổ truyền, đồng thời cũng là một trong những yêu cầu cấp bách của công cuộc hiện đại hóa y học cổ truyền.”

Dưới sự ủng hộ mạnh mẽ của lãnh đạo Viện nghiên cứu Trung y Trung Quốc, do Bệnh viện Quảng An Môn tổ chức, hơn 20 đơn vị y tế và giáo dục toàn quốc cùng gần 70 học giả đã tham gia biên soạn. Thầy Triệu Kim Đạc trực tiếp làm chủ biên, hai thầy Trương Kính Nhân và Trương Chấn làm phó chủ biên. Từ đó, “Trung y chứng trạng giám biệt chẩn đoán học” và “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học” lần lượt ra đời. Việc xuất bản hai bộ sách này là sản phẩm của thời đại, đồng thời là kết tinh trí tuệ tập thể, phản ánh tập trung trình độ phát triển nghiên cứu lý luận y học cổ truyền trong cả nước.

Hai tác phẩm này là sự kết hợp giữa tổng kết kinh nghiệm và đổi mới lý luận. Chúng không những đã thúc đẩy mạnh mẽ công tác chỉnh lý nghiên cứu lý luận về chứng trạng học, chứng hậu học và chẩn đoán học, nâng cao trình độ lâm sàng của y học cổ truyền, mà còn có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển học thuật, đặc biệt trong nghiên cứu quy phạm hóa chứng hậu. Nhìn lại sự hưng thịnh của nghiên cứu lý luận y học cổ truyền những năm 1980 và những tiến triển trong nghiên cứu chứng hậu sau đó, có thể thấy hai bộ sách này đã phát huy vai trò chỉ đạo và ảnh hưởng vô cùng quan trọng.

Sở dĩ hai bộ sách đạt được thành tựu học thuật to lớn, trước hết nhờ vào tri thức uyên bác và tinh thần cống hiến của lớp nhà y học cổ truyền lão thành. Đặc biệt, chủ biên hai sách – thầy Triệu Kim Đạc – với tầm nhìn xa trông rộng, tinh thần khai sáng, cùng bao công sức và tâm huyết, đã đặt nền móng vững chắc để bảo đảm đặc sắc học thuật của sách. Tuy thầy đã rời xa chúng ta 12 năm, nhưng tinh thần của thầy vẫn sống mãi trong lòng chúng tôi. Nhân dịp tái bản “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học” (lần thứ hai), chúng tôi càng tưởng nhớ sâu sắc đến người thầy khả kính Triệu Kim Đạc.

Hai thầy Trương Kính Nhân và Trương Chấn, với học lực lý luận thâm hậu và kinh nghiệm lâm sàng phong phú, đã cùng thầy Triệu góp công sức to lớn để hoàn thành hai bộ sách, đồng thời có cống hiến xuất sắc cho việc xây dựng và phát triển học thuật của môn Trung y giám biệt chẩn đoán học. Chúng tôi xin bày tỏ lòng tôn kính sâu sắc đến hai thầy.

Các vị cố vấn và tác giả của bản đầu tiên cũng đã dốc hết trí tuệ và tinh thần trách nhiệm, làm việc tận tụy trong quá trình biên soạn, đồng thời luôn quan tâm đến việc tái bản. Vì nhiều lý do khác nhau, có người không thể tham gia công tác tu chỉnh lần này, song thành quả của họ đã được lưu lại cùng với sự xuất bản ấn bản thứ hai, và sẽ mãi lưu truyền trong đời. Tại đây, chúng tôi xin gửi lời tri ân và lòng kính trọng sâu sắc đến các vị tác giả tiền bối.

Ngay từ cuối kỳ chỉnh lý “Trung y chứng trạng giám biệt chẩn đoán học”, chúng tôi đã bắt tay chuẩn bị cho việc tu chỉnh “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học”. Xét đến yếu tố thời gian và nhân sự thay đổi, chúng tôi trước tiên đã gửi thư xin ý kiến các tác giả cũ, đồng thời theo sự điều chỉnh của các mục từ mà bổ sung thêm một số tác giả mới. Tổng cộng có 39 tác giả cũ và mới, trong đó có 28 người mang chức danh phó chủ nhiệm y sư, phó giáo sư trở lên, chiếm 72%.

Từ khi ấn bản đầu tiên của “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học” ra đời, nghiên cứu chứng hậu – từ lâm sàng đến cơ sở – đã có bước tiến dài. Đặc biệt trong nghiên cứu chuẩn hóa chứng hậu, đã có sự phát triển nhanh chóng: tên gọi chứng hậu đã được đưa vào “Thuật ngữ chẩn trị lâm sàng Trung y”, công bố dưới hình thức tiêu chuẩn quốc gia bởi Cục Giám sát Kỹ thuật Nhà nước. Tuy nhiên, nhiều vấn đề trong nghiên cứu chứng hậu như: chứng hậu cơ bản, tiêu chuẩn chẩn đoán chứng hậu, mối quan hệ giữa bệnh và chứng hậu, quy luật diễn biến chứng hậu, cơ sở nghiên cứu hiện đại của chứng hậu… vẫn cần đi sâu hơn nữa. Hiện nay, chúng ta đang gánh vác trọng trách phát triển học thuật Trung y và hiện đại hóa Trung y; trong đó “chứng hậu” – là mắt xích quan trọng trong chẩn đoán và điều trị – vừa là vấn đề cơ sở then chốt trong nghiên cứu, vừa là nền tảng để nâng cao hiệu quả lâm sàng. Do đó, nghiên cứu chứng hậu vẫn là trọng điểm của lý luận Trung y, cần được tăng cường hơn nữa.

Việc tu chỉnh sách này vẫn “tuân theo quy chế, noi theo tiền lệ”, tôn trọng tôn chỉ biên soạn của nguyên bản, giữ gìn và phát huy phong cách, đặc sắc học thuật vốn có, đồng thời phản ánh đầy đủ trình độ phát triển học thuật Trung y, đặc biệt là chứng hậu học kể từ sau khi bản đầu tiên ra đời. Công tác tu chỉnh tuân thủ và quán triệt nguyên tắc “tính hệ thống, tính khoa học, tính quy luật và tính thực tiễn”, trong đó đặc biệt coi tính thực tiễn là hạt nhân và nền tảng, để nội dung vừa xuất phát từ thực tiễn lâm sàng, vừa có thể chỉ đạo thực tiễn giải quyết vấn đề. Tên gọi chứng hậu và bệnh tật tham khảo “Tiêu chuẩn quốc gia Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa – Thuật ngữ chẩn trị lâm sàng Trung y” (GB/T16751.1–3), đảm bảo sự thống nhất tối đa.

Xét đến tiến triển của nghiên cứu chứng hậu trong hai mươi năm qua và triển vọng sắp tới, phần Tổng luận đã bổ sung nội dung “Tiến triển và triển vọng nghiên cứu chứng hậu”. Phần Các luận được sắp xếp lại: chứng hậu cơ sở được xếp thành một loại riêng, đặt ở đầu các loại chứng hậu; điều chỉnh lại mục từ, đổi tên, loại bỏ những mục trùng lặp hoặc chưa xác đáng, bổ sung những mục phổ biến lâm sàng mà bản đầu tiên chưa đề cập; đồng thời theo sự thay đổi của phổ bệnh hiện nay và nhu cầu lâm sàng, bổ sung thêm 3 mục chứng hậu AIDS, để bước đầu khảo sát quy luật diễn biến chứng hậu của bệnh này, đặt ở cuối phần chứng hậu tạng phủ; trong chứng hậu chuyên khoa, tách mục da liễu ra khỏi ngoại khoa, hình thành bộ phận riêng. Các mục mới vẫn tuân thủ thể lệ cũ, không thay đổi. Nội dung cụ thể của các mục cũ cũng được chỉnh lý thích hợp. Nhờ đó, tổng số chứng hậu trong bản “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học (ấn bản lần thứ hai)” đã tăng từ 311 mục ở bản đầu tiên lên 483 mục.

Về vấn đề ghi tên tác giả sau chỉnh sửa, chúng tôi căn cứ vào tinh thần nghiêm túc và thận trọng, theo nguyên tắc tôn trọng tác giả gốc và cầu thị để xử lý:

• Nếu phần tu chỉnh lớn hơn nội dung gốc → tên người tu chỉnh đặt trước tên tác giả gốc.
• Nếu phần tu chỉnh nhỏ hơn nội dung gốc → tên người tu chỉnh đặt sau tên tác giả gốc.
• Nếu sửa chữa không nhiều, chỉ hiệu đính câu chữ → giữ nguyên tên tác giả gốc.

Thời đại đang tiến lên, xã hội đang phát triển, khoa học đang tiến bộ. Trung y vừa phải giữ gìn và phát huy đặc sắc vốn có, phát huy ưu thế riêng, vừa phải không ngừng tiếp thu thành quả khoa học hiện đại, phát triển cùng bước tiến của thời đại. Chúng tôi hy vọng việc xuất bản “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học (ấn bản lần thứ hai)” sẽ có tác dụng tích cực đối với sự tiến bộ học thuật giám biệt chẩn đoán học Trung y, nghiên cứu chứng hậu và quy phạm hóa chứng hậu, cũng như trong việc nâng cao trình độ lâm sàng của Trung y.

Tuy nhiên, do học lực và trình độ còn hạn chế, chúng tôi cảm thấy lực bất tòng tâm khi tu chỉnh bản sách này, lo lắng chẳng khác gì “vẽ rồng điểm mắt, e thành nối đuôi chồn”. Nhưng là học trò của thầy Triệu, thế hệ chúng tôi không thể thoái thác trách nhiệm. Vì vậy, dẫu tài hèn sức mọn, chúng tôi vẫn gắng hết khả năng. Những khiếm khuyết và sai sót khó tránh khỏi, mong độc giả rộng lượng chỉ giáo, góp ý quý báu, để lần tái bản sau có thể chỉnh sửa hoàn thiện hơn, góp phần thúc đẩy sự phát triển không ngừng của bộ môn Trung y giám biệt chẩn đoán học”.

Với tinh thần biên soạn nghiêm túc, cẩn trọng, “vừa phải giữ gìn và phát huy đặc sắc vốn có, phát huy ưu thế riêng, vừa phải không ngừng tiếp thu thành quả khoa học hiện đại, phát triển cùng bước tiến của thời đại”, Chủ biên Diêu Nãi Lễ cùng thành viên biên tập ấn bản lần thứ 2 đã góp phần cho ấn bản này liên tục được tái bản và tiêu thụ số lượng hàng vạn bản trong các năm qua. Cuốn sách  “Trung y chứng hậu giám biệt chẩn đoán học” chúng tôi mới mua được, là kỳ tái thứ 16  vào tháng 6/2025, cách đây chỉ vài tháng.

Đà Nẵng ngày 24/8/2025

PHAN CÔNG TUẤN lược thuật