Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Thập tam phương gia giảm lược biên

26/11/2023

Mời bạn đọc tham gia biên soạn:

THẬP TAM PHƯƠNG GIA GIẢM LƯỢC BIÊN

Hồng Nghĩa Giác Tư Y Thư là một bộ sách y học cổ truyền của Việt Nam, hiện còn lưu giữ được các bản khắc in vào các năm 1717, 1723. Năm 1978, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội đã xuất bản lần đầu bộ sách này theo bản dịch của Phòng Tu thư Huấn luyện Viện Đông y. Thập tam phương gia giảm (TPGG) là một phần của bộ sách vốn viết bằng thơ Nôm lục bát, đã được phiên âm sang chữ quốc ngữ.

Như lời nhà xuất bản đã viết: “Văn từ sách này là loại văn từ cổ. Văn thường dùng chữ Hán như ôn ôn nhi phục (đợi nước thuốc âm ấm mà uống); tịnh khử bất nghi (đều bỏ đi không nên dùng); mạt, cai (gốc, ngọn); giai tô (đều tỉnh, đều khỏi). Từ thì cũng nhiều từ cổ như mựa (chớ), xưng (khỏi), miễn (với, và), úi (sốt rét cơn)”.

Vì vậy ngoài phần phiên dịch nguyên văn, nhà xuất bản và các dịch giả đã phải đưa vào rất nhiều chú thích. Như phần TTPGG có 1190 câu thơ mà có đến 321 chú thích. Phải nói rằng đây là một việc làm thận trọng, tỉ mỉ, công kỹ, khoa học và đầy tinh thần trách nhiệm của ban biên dịch, hiệu đính và nhà xuất bản, giúp người đọc ngày nay tiếp cận với nguyên bản nội dung sách cổ.

Tuy nhiên do văn từ cổ rườm rà khó đọc, lại phải xem quá nhiều chú thích mới hiểu được, nên có nơi in lại sách thuốc TTPGG của Tuệ Tĩnh đã chủ trương gạt bỏ nguyên phần văn vần cũ kỹ, thay vào đó là những tóm lược ngắn gọn bằng văn xuôi hiện đại. Chủ trương này thoạt nhìn có vẻ thực dụng, nhưng thật ra có nhiều bất tiện. Truyền thống Đông y thường bắt buộc người học phải thuộc lòng các kiến thức y học, nên cần giữ lại hình thức văn thể lục bát.

Vì vậy chúng tôi đề xuất nên biên soạn Thập tam phương gia giảm lược biên trên mấy nguyên tắc căn bản là cố gắng giữ lại những câu văn trong sáng của nguyên bản, tóm lược những đoạn rườm rà nhưng vẫn trung thành với nội dung chính xác (nhất là phần gia giảm theo chứng bệnh) và hình thức thể văn lục bát uyển chuyển, khiến người đọc ngày nay dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thuộc.

Bài thuốc đầu tiên (Bất hoán kim chính khí tán) nguyên văn 98 câu, được biên soạn rút gọn lại còn 42 câu ở dưới đây là một ví dụ.

Với chủ trương để chuyên mục Tuệ Tĩnh lan man ký thành sân chơi bổ ích, trí tuệ và tâm huyết cho mọi người, chúng tôi trân trọng kính mời quý bạn đọc thầy thuốc có năng khiếu tiếp tục biên soạn 12 bài thuốc còn lại của TTPGG theo tinh thần này để công bố trên CTQ cho mọi người cùng học. Đây là một nội dung công tác truyền thông giáo dục sức khoẻ, nhằm đưa các kiến thức kinh nghiệm quý báu về y dược cổ truyền của tổ tiên đến với các thầy thuốc ở tuyến cơ sở có thể áp dụng điều trị cho quảng đại quần chúng.

Xin  lưu ý người biên soạn cần tham khảo bản chính của TTPGG trong sách Hồng Nghĩa Giác Tư Y Thư của Nxb Y học, Hà Nội, 1978. Nếu bạn nào cần sao chép nguyên văn một trong số 13 bài của TTPGG trong sách trên để lược biên xin đăng ký liên hệ với chúng tôi.

L.Y Phan Công Tuấn

THẬP TAM PHƯƠNG GIA GIẢM LƯỢC BIÊN

Bất hoán kim chính khí tán

(Cục phương)

Bất hoán kim chính khí phương

Hay chữa nam nữ âm dương chẳng điều

Mình đau, đầu nhức, nhiệt triều,

Cơn sốt cơn rét, nôn nao mửa đàm…

Hoặc là chướng khí sơn lam,

Chẳng tiêu, lạ nước, chứng làm chẳng thông,

Hoặc là ỉa mửa ròng ròng,

Xích – bạch hạ lỵ, đi đồng thảm thương…

Thương truật, Hậu phác, Hoắc hương,

Bán hạ, Cam thảo phối phương Trần bì.

Xem cho biết chứng mà suy

Khéo mà gia giảm dùng thì được yên.

Như người miệng ráo tâm phiền

Mạch môn, Càn cát, Sài, Tiền (hồ) liệu gia.

Nặng đầu – mặt có Cúc hoa,

Tế tân, Cảo bản, Bạc hà, B.Chỉ, X.Khung.

Nhức tai – óc Thạch cao nung

Tán mịn hai chỉ hoà chung uống liền.

Bụng đầy trướng mãn gia thêm

Sa nhân, Chỉ xác bụng êm nhẹ nhàng.

Thịt xương đau nhức  râm ran

Khương hoạt, Xích thược, Ma hoàng, Quế chi.

Lãnh tả ỉa rót chứng nguy

Kha tử, Đậu khấu gia thì cầm tuôn.

Đau bụng Quan quế, Can khương.

Xích-bạch hạ lỵ thêm phương nhuận tràng:

Đương quy, Chỉ xác, Tân lang,

Hoàng liên, Bạch thược, Đại hoàng, Mộc hương.

Sốt rét về sáng phát cơn

Tân lang, Thảo quả, Thường sơn trị tài;

Về chiều Đ.Quy, B.Thược, H.Cầm, Sài (hồ),

Xuyên khung, Bán hạ, Ô mai, Thanh bì.

Khí thô suyễn cấp gia gì?

Ma hoàng, Tô tử, Tang bì sẽ an.

Bụng tích khối khí muốn tan

Bồng nga, Chỉ xác, Tân lang, Hương(phụ), (Tiểu)Hồi.

Nấc cụt liên tục không thôi

Đinh hương, Thị đế uống rồi sẽ qua.

Tay chân sưng thũng nên gia

Mộc qua, Hậu phác, Ngũ gia, Phúc bì.

Phương danh Bất hoán… đem suy

Vàng còn không đổi huống chi bạc tiền.

                                                                 Phan Lang lược biên