Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

4 nghiệm phương chữa bệnh trẻ em của HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG  

24/11/2023

HẢI THƯỢNG Y TÔNG TÂM LĨNH là bộ y học toàn thư đồ sộ của danh y Lãn Ông Lê Hữu Trác, là một trong hai người được suy tôn là Y Tổ của ngành Đông y Việt Nam. Nét độc đáo của bộ sách quý này là ngoài việc trình bày có hệ thống từ lý luận đến thực tiễn điều trị chung các khoa chữa bệnh được thừa kế có chọn lọc từ các danh tác như PHÙNG THỊ CẨM NANG, CẢNH NHẠC TOÀN NHƯ , Y HỌC NHẬP MÔN …, tác giả luôn có những lãnh hội sáng tạo riêng biệt mang đậm dấu ấn cống hiến cá nhân. Ví như về nhi khoa trong các tập ẤU ẤU TU TRI (yêu trẻ nên biết), sau phần trình bày chi tiết gồm 90 mục chữa bệnh trẻ em, Lãn Ông đã đúc kết kinh nghiệm soạn chế 4 phương thuốc có thể gia giảm chữa mọi chứng bệnh thông thường của trẻ em. Xin trích lục giới thiệu 4 bài thuốc đó.

1. TIẾP TỤC VÔ ÂM PHƯƠNG (tức Lục vị địa hoàng thang gia giảm)

Thục địa 2 chỉ, âm hư, hình khô đét gia tới 3 – 4 chỉ; Sơn dược 1,5 chỉ, hấp trên nồi cơm, sấy 2 lần, sao 3 lần đến độ vàng sẫm là được; Phục linh 8 phân, miệng khô khát thì tẩm sữa, thượng tiêu nóng dùng 1 chỉ; Sơn thù 1 chỉ, hay khóc, mặt đỏ dùng 5 phân chưng với rượu; Mẫu đơn bì 1 chỉ tẩm rượu sao, vị khí yếu giảm một nữa, yếu quá thì bỏ đi; Trạch tả 5 phân, tẩm muối và rượu sao, âm hư nhiệt lắm thì dùng 1 chỉ, không khát mà đi tiểu nhiều lần thì bỏ đi; Mạch môn 1 chỉ, trộn với gạo lâu năm sao phồng, vị mạnh dùng sống. Ngũ vị 3 phân, phế khí suy giã tẩm mật chích vàng để nhuận phế, muốn thu nạp chậm thì nghiền thô.

Phương thuốc này để làm mạnh phần thận thủy của tiên thiên dùng chữa hết thảy các bệnh nóng,bệnh mới cảm của trẻ con, không nơi nào là không thích hợp, thực là phương thuốc rất hay về nhi khoa. Nhờ bổ mạnh chân âm,thủy vượng nên hỏa dẹp xuống, âm được tư dưỡng thì hỏa tự giáng, hỏa không hao thì nguyên khí không tổn, hỏa trở về vị trí của nó thì mọi chứng trạng được yên ổn.

2. TƯ BỒI TRĨ DƯƠNG PHƯƠNG (tức Bát vị địa hoàng thang gia giảm)

Thục địa 2 chỉ, Sơn dược 1 chỉ, Sơn thù 1 chỉ, Mẫu đơn 7 phân, Phục linh 1 chỉ, Trạch tả 7 phân, Ngũ vị 5 phân, Ngưu tất 1 chỉ, Đỗ trọng (sống) 1 chỉ, Đại phụ tử 3 phân, Nhục quế (bỏ vỏ) 2 phân.

Chữa các chứng trẻ con ngoài giả nhiệt mà trong thực hàn, cùng với các chứng lâu ngày, bệnh nặng và mệnh môn hỏa rất hư. Bổ mạnh nguyên dương lại kiêm tư âm để làm cho nguồn tinh huyết đầy đủ. Trẻ em tiên thiên bẩm thụ yếu đuối thì phương thuốc này là đơn thần hộ mệnh, thuốc tiên cứu sinh.

3. VINH DƯỠNG TÂM CAN PHƯƠNG (tức Tứ vật thang gia giảm)

Hoài sinh địa (tẩm rượu 1 đêm) 2 chỉ, Đương quy (rửa rượu) 1 chỉ Bạch thược (rửa rượu sấy khô) 8 phân, Xuyên khung (sấy khô) 4 phân, Sa sâm (rửa rượu) 1 chỉ, Can khương (sao đen) 3 phân. Gia thêm 10 sợi Đăng tâm sắc uống.

Chữa các chứng trẻ con bỗng nhiên nóng dữ (do tà nhiệt mới xâm vào), các chứng có nóng vừa, vì nóng thì hại huyết, phải bồi dưỡng cơ năng thống huyết (của Tâm) và tàng huyết (của Can) để cứu âm huyết hậu thiên.

4. ĐIỀU BỔ TỲ PHẾ PHƯƠNG (tức Tứ quân tử thang gia giảm)

Nhân Sâm 2 chỉ, hỏa thịnh dùng 1 chỉ; Bạch truật 3 chỉ, thẩm thấp sao đất, tỳ yếu sao vàng, âm hư tẩm sữa sao ; Phục linh 1,5 chỉ, tẩm sữa ; Chích thảo 8 phân, môn vị khô tẩm mật chích ; Thục địa 1 chỉ, nướng cho thơm, hòa tỳ âm, kiềm bớt tính ráo của Bạch truật ; Liên tử 1 chỉ, bỏ vỏ bỏ tim, sao thơm ; Gia gừng nướng 3 lát, đại táo 3 quả sắc uống

Chữa chứng tỳ hư thấp trệ không thể vận hóa được, vị hư không thu nạp được và phần dương của vị hư mà vệ khí kém thiếu, phần âm của tỳ hư mà vinh khí hao tổn biến sinh các bệnh. Đó là điều bổ tạng tỳ, chuyển xấu làm tốt để bổ nguyên khí của hậu thiên và bồi thêm nguồn gốc sinh hóa.

Trên đây là trích lục 4 bài thuốc tâm đắc trị bệnh trẻ con của Danh y Lãn Ông trong HTYTTL có lược bỏ phần gia giảm mỗi bài thuốc. Cần lưu ý bài số 3 (Vinh dưỡng tâm can) trong bản dịch do Hội YHDT TP.HCM tái bản năm 1985 đã bỏ sót vị xuyên khung và thay Hoài sinh địa bằng Thục địa. Người trích lục bài này đã dựa vào nguyên bản chữ Hán chỉnh lại cho đúng nguyên văn.

Cũng cần nói thêm, đường lối trị bệnh vương đạo luôn biết chăm bón cái gốc của sinh mệt, điều trị đúng cái gốc sinh ra bệnh mà Y tổ Hải Thượng đề cao đã được nhiều thầy thuốc đời sau thực hành theo và gặt hái nhiều thành công. Ở Đà Nẵng, có thể xem  cố lương y Nguyễn Tấn Luật là một đại biểu có uy tín của trường phái trị bệnh này.                                   

               PHAN LANG