Trang nhà LƯƠNG Y PHAN CÔNG TUẤN

Cua đồng làm thuốc

07/05/2024

Cua đồng không chỉ là thức ăn giàu dinh dưỡng mà còn là vị thuốc chữa nhiều bệnh. Theo Đông y, cua đồng có tên là Điền giải, có vị mặn, mùi tanh, tính hàn, hơi độc, có tác dụng tán kết, hoạt huyết, hàn gắn gân xương bị tổn thương…

Cua đồng (Somanniathelphusa sinensis H. Milne- Edwards) có kích thước nhỏ hơn cua biển. Thân có mai hình vuông, cấu tạo bởi một chất sừng vôi hóa, hơi gồ lên, có vân khía lõm ở mặt trên và đường viền ở xung quanh. Hốc mắt sâu, mắt lòi ra thụt vào dễ dàng. Bụng có yếm hình tam giác (ở cua đực), hình vuông khum (ở cua cái). Đôi càng chắc, khỏe, một to, một nhỏ. Ở cua cái có 4 đôi chân bụng, ở cua đực chỉ có 2 đôi chân bụng biến thành chân giao cấu.

Cua nước ngọt rất phổ biến ở VN và nhiều nước châu Á khác. Tính nhút nhát, thường sống ở hang hốc các ruộng ngập nước vùng đồng bằng, trung du, miền núi. Ăn giun, tôm con, tép,… Tập tính di chuyển của cua đồng rất đặc biệt là bò ngang, nên dân gian có câu “ngang như cua”. Hiện nay nguồn cua đồng đã giảm sút đáng kể vì việc sử dụng rộng rãi thuốc trừ sâu trong nông nghiệp.

Theo kinh nghiệm dân gian, để bồi dưỡng cho trẻ nhỏ cứng cáp, chóng biết đi, người ta dùng cua đồng làm sạch, bỏ chân, càng, mai, yếm, chỉ lấy mình cua rang nhỏ lửa cho vàng và khô. Giã nhỏ, rây lấy bột mịn. Hàng ngày dùng bột cua quấy với bột gạo cho trẻ ăn, mỗi lần 1-2 thìa nhỏ.

Theo Viện Dinh dưỡng, thịt cua đồng chứa 12,3% protid; 3,3% lipid; 5040mg% Canxi; 430mg% Phốtpho; 4,7mg% Sắt; 0,01mg% Vitamin B1; 0,51mg% Vitamin B2; 2,1mg% Vitamin PP; 0,12mg% Vitamin B6; 125mg% cholesterol;

Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng cua đồng chủ yếu được trích từ sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở VN:

Chữa vết thương đụng giập, lở loét, đau nhức: Cua đồng (2 con) giã nát, hòa với một chén rượu trắng, đun sôi rồi gạn uống, bã đắp vào chỗ đau (Nam dược thần hiệu).

Chữa gãy xương: Cua đồng ướp muối, đem giã nhỏ, đắp vào chỗ xương gãy, băng nẹp bằng cành dâu trong 3 ngày. Tiếp đó lấy một nõn lá cau non giã nhuyễn với một nắm cơm nếp,  đắp, cứ hai ngày thay thuốc một lần trong 4 ngày. Rồi lấy một nắm lá si, một nắm lá sở, rửa sạch, giã nát trộn với lòng trắng trứng, đắp băng trong vòng  2 ngày. Làm như vậy 3 lần.

Chữa bong gân: Chân cua đồng (100g), vỏ thân cây gạo (100g), lá đinh lăng (200g), giã nhỏ trộn với bột tô mộc (50g) và bột đinh hương (20g) rồi đắp, băng lại. Mỗi ngày làm 1 lần. (Kinh nghiệm của Tổ Y học dân tộc Yên Thế, Bắc Giang).

Chữa tâm trạng bồn chồn, kém ăn, ít ngủ: Cua đồng bỏ mai, yếm, rửa sạch, giã nhuyễn, thêm nước, gạn hay lọc, rồi nấu với rau rút, khoai sọ mà ăn trong ngày. Dùng 2-3 ngày.

Chữa tổn thương gân, xương: Cua đồng 50g, rượu trắng 20ml. Cua rửa sạch, bỏ mai, yếm, giã nhỏ, lấy 100ml nước sôi để nguội lọc lấy nước, cho rượu vào quấy đều chia làm 2 lần uống trong ngày, uống 2 – 3 ngày.

Chữa sản phụ đau bụng: Cua đồng 100g, rượu 25ml, cách làm và uống như trên. Hoặc dùng 10g mai cua, 20ml rượu. Mai cua nướng vàng, tán bột, hòa với 150ml nước đun sôi, pha thêm 20ml rượu, chia 2 lần uống trong ngày, uống 2 ngày.

Chữa trẻ em hở thóp: Cua đồng 1 con, bạch cập 10g, rửa sạch cua, cùng với bạch cập giã nhỏ  đắp vào thóp của trẻ, dùng vải mỏng buộc lại, thuốc được buộc vào thóp trẻ 10 tiếng, sau đó bỏ đi, 2 ngày sau buộc miếng thứ 2, buộc trong 5 lần.

Chữa viêm vú cấp: Mai cua 10 cái. Rang mai cua cho chín, vàng sẫm, tán bột mịn ngày uống 2 lần, mỗi lần 9g,  dùng 150g nước sôi pha với một nửa lượng rượu như thế, chia 2 lần uống trong ngày, uống 2 – 3 ngày.

Chữa sốt sau khi đẻ: Mai cua 100g cho vào nồi đất, đậy kín, đốt lửa bên ngoài sau 60 phút, lấy mai cua tán bột mịn, ngày uống 3 lần, mỗi lần 9g với 150ml nước sôi pha với một nửa lượng rượu như thế, chia làm 2 lần uống trong ngày.

Chữa sai trẹo lưng: Cua 20g, đường trắng 50g, cua trộn đường giã nhỏ đắp chỗ  đau, ngày 1 lần, làm 3 ngày.

Sách thuốc còn ghi cua đồng chữa mụn nhọt, ứ huyết, lở sơn, sốt rét, vàng da.

Dùng ngoài. Lấy chân cua giã nhỏ, đắp và ngậm chữa răng sưng đau, có mủ. Không được uống. Gạch ở mai cua đồng đắp chữa lở sơn (Nam dược thần hiệu).

Ở Trung Quốc, người ta dùng cua đồng tươi nấu cháo ăn nóng để chữa trướng bụng, chứng phù tim. Cua đồng (250g) nấu canh với vỏ cây dâu (50g) lại trị bệnh viêm thận cấp. Mai cua sao vàng, tán bột, dùng riêng, mỗi lần 5-10g với rượu nếp có tác dụng phòng tránh thai, chữa đau bụng sau khi đẻ; nếu phối hợp với vảy tê tê (10g), gai bồ kết(7 cái) tán bột, uống với rượu là thuốc chữa sưng tấy.

Theo tài liệu nước ngoài, hai nhà nghiên cứu khoa động vật và vi sinh vật Trường đại học Reading (Anh) đã phát hiện ra tế bào gan cua có những hạt nhỏ li ti chứa calci phosphat mà khi tiếp xúc với dung dịch muối sẽ biến thành xương. Họ đã thí nghiệm cho những hạt này tiếp xúc với dịch cơ thể (máu) và cũng thấy hiện tượng tương tự. Họ cũng đã thành công trong việc tổng hợp những hạt này để ứng dụng vào việc hàn xương gãy cho con người.

Ghi chú:

• Không dùng loại cua đồng mắt đỏ, có lông ở bụng, có chấm ở lưng và có khoang ở chân (Nam dược thần hiệu).
• Không nên uống nước cua sống để tăng sức dẻo dai trong cuộc thi đấu như tập quán của nhân dân vùng Thanh Hóa, Nghệ An, Bắc Giang hoặc chữa ngộ độc sắn, bị ngã ứ huyết như có sách đã nêu, vì cua đồng là vật trung gian nguy hiểm mang ấu trùng gây bệnh sán lá phổi.

(P.C.T sưu tầm, đã dăng CTQ số 186/ tr.13)